30/05/2017
بێ نوسەر
802 جار بینراوە

كورده‌يل و ژيار گه‌وراى ئيلام كوينه

كوڵه‌ مێژوو له‌ بان ناو كورده‌يل فه‌يلى"په‌هلى" يا فه‌يلى يا په‌لى

* جورج.ن. كروزن له‌ كتاو(ئيران و مه‌سه‌ڵه‌ى ئيران كتاو دويم، لا329): له‌ بان ده‌سه‌واژه‌ى فه‌يلى ئيچنه‌ هاورديه‌ ك يانێ سه‌رئه‌ڵدان و له‌ بڕێ له‌ سه‌رچه‌وه‌يل مێژوويى تريش وه‌ ماناى نه‌ترس و ئازاو  گيانفه‌داو شوڕشكه‌ر نويسيايه‌.

* هۆگۆگروته‌ له‌ كتاو(رحلة كروتة لا55)، ريشه‌ى كورده‌يل فه‌يلى و ره‌گه‌زيان هه‌ڵه‌وگه‌ردنێ وه‌ ئيلاميه‌يل كوينه‌و ئويشێ: هه‌ر وه‌ختێ وه‌ رووخسار كورده‌يل فه‌يلى نوڕم، ته‌مام رووخساريان هه‌ چوى هيتيه‌يل و نه‌ته‌وه‌يلێ ك هه‌زاران ساڵ وه‌رجله‌ ئيسه‌ ژيانه‌، ئه‌كه‌فێده‌و هويرم.

دويرنيه‌، ريشه‌ى كورده‌يل فه‌يلى له‌ ئيلاميه‌يل كوينه‌ بوودو ناويان له‌ ريشه‌ى كه‌ليمه‌ى"فه‌يلى" له‌"په‌يلى" هاتوى ك زنجيره‌ى له‌ بنه‌ماڵه‌ى وه‌ ئه‌ى ناوه‌، ئيلام كوينه‌ دامه‌زراننه‌.

ئه‌ى بنه‌ماڵه‌ فێشتر له‌ 12 پادشا داشتنه‌. له‌ ئمپراتۆرى په‌يلى بگر ك له‌ ساڵ 2670  وه‌رجله‌ زايين ره‌سينه‌ وه‌ ده‌سڵات تا وه‌ پادشايى"پۆرز ئه‌ن شوشيناك" ك له‌ ساڵ 2220 وه‌رجله‌ زايين وه‌ پادشايى ره‌سيه‌.

ئه‌ى پادشايله‌، ناو په‌يلى ئه‌را خوه‌يان و بنه‌ماڵه‌و مه‌ردم ژێر فه‌رمانيان نانه‌و ناو په‌يلى وه‌ شانازى يه‌ ك دامه‌زره‌وان بنه‌ماڵه‌ ئه‌وان بويه‌، ناننه‌سه‌ى بان خوه‌يان. وه‌لى، مێژوونويسه‌يل له‌ كتاوه‌يل خوه‌يان وه‌ ناو"ئه‌وان" وه‌ يه‌ ئشاره‌ ئه‌كه‌ن ك ناو شار ئيلاميه‌يله‌و(ئه‌وان)يش ئيچنه‌ ناسيه‌يد.

* پرۆفیسۆری جۆرج كامرون له‌ كتاو(ايران فی أوائل التأريخ لا‌٢٤) ئيچنه‌ ئێژێ: ئمپرارتورى په‌يلى، له‌ ساڵ 2670 وه‌رجله‌ زايين له‌ شار شوش په‌يا بويه‌. والتر هيس له‌ كتاو خوه‌ى وه‌ ناو" دنیا عیلام الضائعه" له‌ بان يه‌ جه‌خته‌و ئه‌كا: سانێ له‌ په‌ره‌ستگاى"كه‌ريريشا" ديه‌سه‌و ك مێژووى هه‌ڵه‌وئه‌گه‌ردێ ئه‌را 2550 وه‌رجله‌ زايين و ناو ئمپراتورى په‌يلى له‌ بانێ نويسريايه‌.

* يوسف مه‌جيدزاده‌، له‌يه‌كه‌وده‌ر ناودار له‌ كتاو خوه‌ى وه‌ ناو"تاریخ و تمدن ایلام " له‌ ده‌سڵات و هێز پادشايل ئيلام باس ئه‌كا.

ئمجا مه‌مه‌ر يه‌گ ئه‌را له‌ جى پێت"پ" ك له‌ گوزه‌يشته‌ بويه‌و ئيسه‌ پێت"ف" وه‌ كار بريه‌يدو هويرده‌هويرده‌ وه‌ل چين ساڵ و وه‌خت و سه‌رده‌ما، ئاڵشته‌و بويه‌ وه‌ فه‌يلى، هه‌ر دو ده‌سه‌واژه‌يل"پ وف" له‌و ده‌سه‌واژيه‌له‌نه‌ ك له‌ كوردى تيه‌نه‌ زووان و له‌ فێشتر زووانه‌يل زينگ جه‌هان له‌ ناو چينه‌و له‌ جى يه‌ك تره‌كى وه‌ كار بريه‌ن.

* سنوور وڵات كوينه‌ى فه‌يليه‌يل ها له‌ كرماشان تا وه‌ كه‌ركوك، له‌ باكوور تا وه‌ چه‌م دجله‌، له‌ خوه‌رئاوا تا وه‌ كه‌نداو، له‌ باشوور تا ناوچه‌يل لوڕستان، به‌ختيارى و به‌شێ له‌ فارس، قه‌ڵه‌مڕويان بويه‌.

* ته‌نانه‌ت له‌ سه‌رده‌م واليه‌يل فه‌يلى، ناوچه‌يل ژێرفه‌رمانيان تا چه‌م دجله‌ وه‌رده‌وامى داشتيه‌. ژنراڵ عه‌بدل كه‌ريم قاسم له‌ بان يه‌ جه‌خته‌و ئه‌كا(هناى ك وفدێ له‌ كورده‌يل فه‌يلى ئه‌را بمارك وتن له‌ 14 ئوكته‌بره‌ ساڵ 1958 زايينى چنه‌ لاى)، ئويشێ: له‌ سه‌رده‌م فره‌ كوينه‌تر له‌ ئيسه‌، ناوچه‌يل خوه‌رهه‌ڵات چه‌م دجله‌، جى نيشته‌جى بوين و ميلكان كورده‌يل فه‌يلى بويه‌.

* شۆبرڵ ئيچنه‌ كورده‌يل فه‌يلى ئه‌خاده‌ باس و ئێژێ: كورده‌يل فه‌يلى له‌ ناوچه‌يل كويه‌سان له‌ ناونى توركياو ئيران ك ئمڕوو سنووره‌يل عيراق و ئيران ئه‌ناسيه‌ن، نيشته‌جى بوينه‌، يه‌يشه‌ وه مه‌مه‌ر يه‌گ له‌و سه‌رده‌مه‌، عيراق به‌شێ له‌ ئمپراتورى عوسمانى بويه‌.

* وه‌ل ئه‌ى هه‌مگه‌ سه‌رچه‌وه‌، بڕێ له‌ خوه‌رهه‌ڵات ناسه‌يل و له‌يه‌كه‌و‌ده‌ريل له‌ دو‌ سه‌ده‌ى 19 و 20 زايينى، وه‌ مه‌مه‌ره‌يل سياسى خاك و ميلكان كورده‌يل فه‌يلى، ته‌نيا وه‌ خاك ئيران نويرسيايه‌ ك له‌وانه‌ ئه‌تويه‌نيم ناو له‌ خوه‌رهه‌ڵات ناس رووسى"چریکوڤ" باريم ك له‌ كتاو(رحلة مسيو چريكوف له‌ لاپه‌ڕه‌يل 47 و 52) ئويشێ: ته‌مام تايفه‌يل و هووزه‌يل نيشته‌جى له‌ پشتكو و پێشكو، تايفه‌يل فه‌يلى ناو ديرن.

* شوونه‌وارناس ناودار به‌ريتانى(لايارد) ئێژێ: كورده‌يل فه‌يلى ناو ته‌مام مه‌ردم نيشته‌جى له‌ لوڕستانه‌، وه‌لى دوياجار جى نيشته‌جى بوين ئه‌وان وه‌ ناوچه‌ى پشتكو سنوورداره‌و ئه‌دێ.

ئيچنه‌ ئه‌راچينه‌يلێ فێشتر له‌ ئه‌راچينه‌يل جۆرج.م.كروزن ك ئويشێ: كورده‌يل فه‌يلى ئه‌و مه‌ردمه‌نه‌ ك له‌ لوڕستان نيشته‌جى بوينه‌. ئمجا هنرى فيڵديش ئێژێ: فه‌يليه‌يل مه‌ردم كوينه‌و ره‌سه‌ن ناوچه‌ى پشتكو نزيكن.

* مۆنزه‌ر موسڵى له‌ كتاوێ وه‌ ناو"عرب و اکراد" نويسايه‌: لوڕستان گه‌ورا له‌ ها له‌ باشوورخوه‌رئاواى ئيران، ميلكان و جى نيشته‌جى بوين كورده‌يل فه‌يليه‌.

سه‌رچه‌وه‌/ وڵاتم كوردستان
 

Copyright © 2017 Eshraqtv all rights reserved Created by AVESTA GROUP