پەیوەندی ئابووری لەگەڵ تورکیا نیگەرانی سیاسی ڕوسیا ناشارێتەوە

ئیشراق | بەدواداچوون.
قەیرانی ئابووری لە ڕێگەی خواستە سەربازییەکانی تورکیاوە وەستاوە و وەک هاندەرێک خزمەتی کردووە بۆ گەڕانەوە بۆ سفرکردنەوەی کێشەکان لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکەدا. ئایا تورکیا دەتوانێت پەیوەندییەکانی نێوان ڕۆژئاوا و ڕوسیا هاوسەنگ بکات؟

کۆبوونەوەکەی نێوان سەرۆکی ڕوسیا ڤلادیمێر پوتن و سەرۆکی تورکیا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان لە سوچی ڕەنگدانەوەی کەش و هەوای لەرزینی متمانەی مۆسکۆ بوو بە ئەنقەرە، دوای ئەوەی سەرۆکی تورکیا هەوڵیدا ئاڕاستەی سیاسەتی دەرەوەی خۆی بگۆڕێت دوای هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییە، پەیوەندییەکانی لەگەڵ سەرۆک ئەسەد پشتگوێ خست سەرەڕای هەوڵەکانی ڕوسیا و ئێران بۆ نێوەندگیریکردن و داواکەی ناتۆ بۆ قبووڵکردنی ئەندامێتی ئۆکرانیا وپێشێلکردنی تێگەیشتنە تورکیا-ڕووسیاکان لە ڕێککەوتنەکەدا بۆ ئاڵوگۆڕی زیندانییەکان کە لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا بۆ تێرکردنی ئۆکرانیا و ڕۆژئاوا کۆتایی هات.

بەڵام بەرژەوەندییە ئابوورییەکانی نێوان هەردوو وڵات پێویستیان بە کۆبوونەوەکە هەبوو؛ سەرۆکی ڕوسیا هەوڵیدا لە پێگەیەکی زاڵدا لەسەر ڕووداوەکان دەربکەوێت و جەختی لە بوونی مۆسکۆ کردەوە لەسەر شانۆی سیاسی دوای شکستی هێرشی ئۆکرانیا، لە کاتێکدا سەرۆکی تورکیا هات بۆ سوود وەرگرتن لە گەڕاندنەوەی ڕێککەوتنی هەناردەکردنی دانەوێڵە لەگەڵ ڕوسیادا بۆ ئەوەی سەرکەوتنەکەی وەک نێوەندگیرییەک پشتڕاست بکاتەوە، دوای ئەوەی لە ماوەی ڕابردوودا ڕێگەی بە ئۆکرانیا دا کە بتوانێت دانەوێڵە لە ڕیگەی دەریای ڕەشەوە هەناردە بکات بوو بازاڕەکانی جیهان ، وە بۆ ڕۆژئاواش سەلماندی کە کەناڵێکی پەیوەندیی متمانەپێکراوە لە نێوان "ناتۆ" و ڕووسیا، و بە کردەوەش هێشتا.
پوتن تورکیا وەک سەرچاوەی کێشەکە نابینێت لە شکستی ڕۆژئاوا لە جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی سەبارەت بە هەناردەکردنی دانەوێڵەی ڕوسیا، ئەمەش دوای شکستی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کە بەڵێنیدا ئەمەریکا و یەکێتی ئەوروپا قایل بکات سزاکانی سەر ڕوسیا کەم بکەنەوە بۆ ئەوەی بتوانێت دانەوێڵە و پیتێنەر هەناردە بکات وەک ئۆکرانیا.

پوتن ڕێککەوتنێکی جێگرەوەی دانەوێڵەی پێشکەش کردووە کە تیایدا یەک ملیۆن تۆن دانەوێڵە بە نرخێکی کەمتر دەنێردرێت بۆ تورکیا بە پشتیوانی دارایی قەتەر و لە تورکیا چارەسەر بکرێت و بنێردرێت بۆ ئەو وڵاتانەی کە زۆر پێویستیان پێیەتی، بە وڵاتانی ئەفریقاشەوە، لەگەڵ وردەکارییە تەکنیکییەکانی ئەم پڕۆژەیە کە دواتر گفتوگۆیان لەسەر دەکرێت، کە ڕێگە دەدات گەیاندن لە داهاتوویەکی نزیکدا دەست پێبکات.

ئەگەر پلانەکەی ڕوسیا پەسەند بکرێت، ئەوا تورکیا گەنمی زیاتری ڕووسی وەردەگرێت و ڕۆڵی سەرەکی خۆی لە زنجیرەی دابینکردنی گەنم بۆ نان دەپارێزێت. ئەنقەرە هەوڵدەدات لە لوتکەی جی ٢٠ و کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوا دانوستان بکات بە مەبەستی بەدەستهێنانی ئەو مەرجانەی ڕووسیا کە مۆسکۆ خستبوویەڕوو بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ ڕێککەوتنی دانەوێڵە
پەیوەندییە ئابوورییەکان نیگەرانی سیاسی ڕووسیا ناشارنەوە
بابەتەکانی کۆبوونەوەکە تەنها بە ڕێککەوتنی دانەوێڵە نەبوو، هەرچەندە ناونیشانەکەی بوو. بابەتە سەرەکییەکانی هەردوولا بەردەوامبوونی پەیوەندییە ئابوورییەکان بوون، کە لە قەبارەی شاندەکەی یاوەری ئەردۆغاندا بوو، کە وەزیری خەزێنە و دارایی محەمەد شیمشێک و پاریزگاری بانکی ناوەندی حافیز جای ئەرکان و وەزیرانی بەرگری و کاروباری دەرەوە و وزە لەخۆ دەگرت کە ئاماژەیان بە پێویستی سەرکەوتنی دانوستانە ئابوورییەکان کرد بۆ قایلکردنی ڕوسیا بە پشتیوانیکردنی زیاتری تورکیا. ئەردۆغان و پوتن ڕێککەوتن لەسەر بەکارهێنانی لیرە و ڕوبڵ بۆ بازرگانیکردن لە نێوانیاندا بازرگانییەکەیاندا بەهای ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ئەنقەرە و مۆسکۆ بەرزە، چونکە ئابووری تورکیا پشت بەو نرخە داشکاوانە دەبەستێت کە لە وزەی هەرزانی ڕوسیا و دانەوێڵەی ڕووسی و ئۆکرانی وەری دەگرێت. پوتن نایەوێت پەیوەندییەکانی لەگەڵ تورکیا لاواز بکات، بەرژەوەندییە بازرگانییەکانی یەکێکە لە ئەولەویەتەکان و لە گرنگی ئابووری لە سیاسەت تێدەگات.

لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا پوتن ڕوونیکردەوە کە گرنگی ئەو ناوەندە وزەیەی کە لەلایەن کۆمپانیای ڕۆساتۆمی ڕوسییەوە دامەزراوە و زیاتر لە 20 هەزار تورک و ڕووسی تێدایە، هەروەها لە ساڵی داهاتوودا دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە. ڕوسیا و تورکیا هەوڵدەدەن هاوکارییەکانیان فراوانتر بکەن لەگەڵ تەواوبوونی گرێبەستی کۆمپانیای گازپرۆمی ڕوسی بۆ گواستنەوەی گاز لە ئۆکرانیا لە کۆتایی ساڵی 2024 دا، تورکیا گازی ڕوسیا لە ڕێگەی بۆرییەکانی بەشی ئەوروپاوە هەناردەی دەکات، هەروەها وێستگەی وزەی ناوەکی کە ڕوسیا لە تورکیا دروستی دەکات دەتوانێت پێویستی تورکیا بۆ هاوردەکردنی وزە کەم بکاتەوە و هاوسەنگی بازرگانی باشتر بکات.

لە کاتێکدا خۆی و شاندی یاوەری لە سوچی بوون، ئەردۆغان فەرمانی بە پەیمانگای ئاماری تورکیا کرد ڕێژەی هەڵئاوسان لە مانگی هەشتدا بڵاو بکەنەوە کە ڕێژەی هەڵئاوسانی ساڵانەی لە ماوەی مانگێکدا 11 خاڵ بەرزە، ئەمەش کاریگەری لەسەر وتووێژە ئابوورییەکان لەگەڵ ڕوسیادا هەیە. لێکۆڵەرەوە ئابوورییەکان ئەوەیان بۆ دەرکەوتووە کە ژمارەکان ڕاستەقینەن، وێنەیەکی ڕەشبینانەی واقیعی ئابووری تورکیا نیشان دەدەن و هەوڵەکانی بۆ نزیکبوونەوە لە ڕۆژئاوا بۆ قەرزکردن پاساو دەدەن.

سەرەڕای هەوڵەکان بۆ سەرکەوتنی هەماهەنگی ئابووری، مۆسکۆ نیگەرانی سیاسی خۆی نەشاردەوە سەبارەت بە گۆڕانکارییەکانی بەرژەوەندییەکانی سیاسەتی تورکیا و ئەگەری ناکۆکی لەگەڵ ڕوسیادا، چونکە جیاوازییە سیاسییەکان زۆرن، لە قەوقەزەوە دەست پێدەکات دوای ئەوەی نیکۆل پاشینیان، سەرۆک وەزیرانی ئەرمینیا هاوپەیمانی لەگەڵ ڕۆژئاوای ئەنجام دا وە هاوپەیمانی بەرگری لەگەڵ ڕوسیا پشتگوێ خستووە، هەروەها ترسی لە هەوڵی ئازەربایجان بۆ دامەزراندنی ڕێڕەوێک بۆ ناوچەی ناختیچڤان بەو پێیەی زێلینسکی ڕوستەم عومەرۆڤ، تاتاری کریمیا کە بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ تورکیا ناسراوە، وەک وەزیری بەرگری دەستنیشان کرد بۆ ئەوەی کاریگەری لەسەر مەیلی نەتەوەپەرستی هەبێت.
ئەنقەرە بەرژەوەندی خۆی لە پشتیوانیکردنی ئۆکرانیا ناشارێتەوە، کە ماوەیەکی زۆرە دژی هەموو ئۆپەراسیۆنە گەورەکانی ڕوسیایە لە جۆرجیا لە ساڵی 2008، ئۆکرانیا لە 2014، سوریا لە 2015، لیبیا لە 2017 و لە شەڕی لەگەڵ ئەرمینیا هاوپەیمانی لەگەڵ ئازەربایجاندا کردووە.

لەگەڵ کورتهێنانی دارایی و داڕمانی ئابووری تورکیا، ئەمڕۆ دەرفەت بەردەستە بۆ بەدەستهێنانی بۆ بردنەوەی دۆستانەی ڕۆژئاوایی، لەبەردەستدایە، چونکە پێویستی بە پەمپکردنی داراییە لە دەرەوە، و زۆر پشت بە بازاڕی ئەوروپا و پایتەختی ڕۆژئاوا دەبەستێت.

سیاسەتی بانکی ناوەندی تورکیا بۆ چاکسازی دارایی و بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود بەشێکە لە جێبەجێکردنی سیاسەتەکانی بانکی جیهانی، چونکە تورکیا لە ساڵی 2022 قەرزێکی لە بانکی جیهانی وەرگرت و یەک ملیار دۆلاری وەرگرت وەک بەشێک لە هەوڵەکانی بۆ چاککردنەوەی ئەو ناوچانەی بەهۆی بوومەلەرزەکەی شوباتی 2023 ەوە زیانیان بەرکەوت.

گۆڕانکارییە ڕیشەییەکان لە سیاسەتی نەختینەیی و داراییدا گۆڕانکاری لە ئاڕاستە ئابوورییەکانی تورکیا دەکەن و ئامادەکارییەکن بۆ پەیوەندی زیاتر لە نێوان تورکیا و دامەزراوە داراییە نێودەوڵەتییەکان. پەنابردنی تورکیا بۆ قەرزکردنی بانکی جیهانی دەبێتە پێشەکییەک بۆ گەڕانەوەی بۆ پەیوەندییەکی نزیک لەگەڵ ڕۆژئاوادا و سەرۆکی ئەمەریکا جۆو بایدن پشتیوانی لە داواکارییەکەی ئەنقەرە دەکات بۆ بانکی جیهانی.

بلۆمبێرگ ڕایگەیاند وتووێژە پێشکەوتووەکان بەردەوامن بۆ دوو هێندەکردنی قەرزەکان بە تورکیا بۆ 35 ملیار دۆلار بۆ یارمەتیدانی سەقامگیرکردنی گەورەترین ئابووری نا نەوت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

قەیرانی ئابووری لە ڕێگەی خواستە سەربازییەکانی تورکیاوە وەستاوە و وەک هاندەرێک خزمەتی کردووە بۆ گەڕانەوە بۆ سفرکردنەوەی کێشەکان لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکەدا. ئایا تورکیا دەتوانێت پەیوەندییەکانی نێوان ڕۆژئاوا و ڕوسیا هاوسەنگ بکات؟