لە 14ی ئایاردا، دەنگدەرانی تورکیا نەخشەی هاوسەنگی دەکێشن

چەند ڕۆژێکی کەم لە هەڵبژاردنەکانی تورکیا جیامان دەکاتەوە، دەنگدەری تورکیا دەنگی خۆی دەدات بە نوێنەرەکانی لە پەرلەمان و سەرۆکێک کە بۆ چەندین ساڵی داهاتوو سەرۆکایەتی کۆمار دەکات و هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2023 لە ڕێگای دەوڵەتی تورکیا لە ناوخۆ و دەرەوەدا دەبێتە خاڵێکی گرنگ دوای بیست ساڵ لە سەقامگیری سیاسی کە بەهۆی قەیرانی ئابووری و سیاسییەوە تێکچووە.

میدیا ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە ئاڕاستەکردنی بۆچوونی دەنگدەران لە دەرەوە و لە ناوخۆدا، دەستێوەردانی دەرەکیش بووەتە هۆی ڕاکێشانی وێنەی داهاتووی تورکیا و ئاڕاستەکانی کە پەیوەندییان بە بەرژەوەندییەکانی وڵاتانی گەورەوە هەیە، بەڵام هێشتا لە هەڵبژاردن و بەرژەوەندییەکانی تورکەکاندا پەراوێزخراوە. ناوخۆیی لە هەڵبژاردنەکانی تورکیادا دیاریکراوە و تۆمەتبارکردن لەنێو ڕکابەرەکاندا زۆرە، کە تێیدا پۆلاریزاسیۆن خاوەنی یارییەکەیە و بنچینەیە بۆ ئەوە، دەنگدەر ناوبژیوان دەبێت و بەرپرسیارێتی هەڵبژاردنەکانی هەڵدەگرێت دوای ئەوەی لێکۆڵینەوە لە خاڵە بەهێز و لاوازەکانی ڕکابەرەکان دەکات کە مەیلی پۆلی بێدەنگ دیاری دەکات یان هانی ئەندامەکان دەدات کە ڕێکخستنەکانیان بەجێبهێڵن.
هێزە کێبڕکێکارەکان خاڵی بەهێزی و لاوازییە لاوازەکانیان هەیە کە دەتوانن ئامادەبوونیان لە ڕاپرسییەکاندا بەرز بکەنەوە یان لێیان ڕابگرن، دەتوانرێت هەندێک ئەگەر و نیشاندەری کاریگەر بخوێنرێتەوە لە دیاریکردنی رێڕەوی بژاردەکانی دەنگدەر و پرسیارەکان سەبارەت بە شکستی ئەو چوار کەسە لایەنەکانی خەڵک (خەڵک) بۆ بەشداریکردن لە هاوکاری هاوبەش لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەماندا سەرەڕای نزیکبوونەوەیان لە ئایدیۆلۆژی، یان هەماهەنگی بە پێشکەشکردنی لیستەی کاندیدە هاوبەشەکان لە ژێر دروشمی لایەنێک لە هەندێک یان هەموو ویلایەتەکاندا.

ئەمەش بە دابەزینێکی ڕێکخراوەیی دادەنرێت، چونکە کێبڕکێی ناوخۆیی دەتوانێت ببێتە هۆی لەدەستدانی دەنگەکان، بە تایبەت دوای بڕیاردانی لایەنەکان بۆ کێبڕکێکردن لەسەر هەڵبژاردنەکان بە لیست و دروشمی خۆیان سەرەڕای ڕێککەوتنیان لەسەر پشتیوانی سەرۆک ئەردۆغان، بەڵام لە هەمان کاتدا ئەوە ئاماژەیە بۆ هۆکاری ئەگەری هەندێک لە ناسیۆنالیستەکان لە لایەنەکانی هاوپەیمانییەوە، حزبێکی باش بۆ حزبێکی نیشتمانی کاندیدکراو، و ئەو بوارەی بۆ ئەوان بەجێهێشت.

ئەم بڕیارە لە کاتێکدایە کە ئۆپۆزسیۆن، واتە هاوپەیمانی نەتەوە، دەستوەردان دەکات، هەڵبژاردنەکان یەکگرتوون، بەهەموو رەوتە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی تورکیا لە نێوان عەلمانیەکان، ئیسلامییەکان/کۆنەپەرستان و ناسیۆنالیستەکان، سەرەڕای دووری ئایدیۆلۆژییەکەی. ئەو پشتگیرییە ناڕاستەوخۆیە زیاد دەکات کە لەلایەن پارتی گەلانی دیموکراتی کوردەوە پێشکەش دەکرێت.

وە حزبی چەپی سەوز خاوەنی فراکسیۆنی هەڵبژاردنە کە لە نێوان ٨ بۆ ١١%دایە، چونکە هاوپەیمانی نەتەوە تەنها دوو لیستەی هەڵبژاردنەکانی خستەڕوو، دوای ئەوەی چوار پارتە بچووکەکان لە ڕێگەی لیستەکانی گەلی کۆماری و لە ژێر دروشمیدا هاتنە ناو هەڵبژاردنەکانەوە؛ پارتی گەلی کۆمارییەکان لە کۆی ٦٠٠ کورسی ٧١ کورسی بە هاوپەیمانە گەنجەکانی بەخشی و ئەم ڕێکخراوە ڕۆڵی هەیە لە ڕاکێشانی دەنگدەر، چونکە وێنەی ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمان یەکگرتووە.

سەبارەت بە بوونی میدیای بەرچاوی ئۆپۆزسیۆن، سەرنجی دەنگدەری گەنج ڕادەکێشێت، چونکە سۆشیال میدیا سەرنجی لەسەر رەوتی بۆچوونەکانە وەک میدیای راستەوخۆ، و بەشدارە لە پێدانی فەزای فراوان بۆ ئۆپۆزسیۆن بۆ قسەکردن لەگەڵ گەنجان، بەتایبەتی ئەوانەی کە بۆ یەکەمجار دەنگ دەدەن 
سەبارەت بە هەنگاوەکەی هەدەپە بۆ کاندیدنەکردنی کەسایەتییەکی سەربەخۆ، ئەمەش دەبێتە هۆی پشتیوانیکردنی کاندیدی هاوپەیمانی نەتەوە و لێدوانەکەی سەرکردەی کورد سەلاحەدین دەمیرتاش لە زیندانەکەیەوە کە دەبێت دەنگ بە کیلچدارۆئۆغلو بدەن دەنگی گرنگی بە کاندیدەکە دا، بەڵام ئەوە شمشێرێکی دوو لایەنەیە چونکە بووە هۆی ئەوەی کە سەرۆکی پارتی باش مێرال ئەکسێنەر لەلایەن ئەندامانی حیزبەکەیەوە لێپرسینەوەی لێبکرێت، چونکە هەندێکیان دەتوانن دەنگ بە کاندیدی نەتەوەپەرستی سینان ئۆگان بدەن، بەرپرسی سەرۆکی حزبەکە پارتی ئاتا لە ناڕەزایەتی بەرامبەر هاوپەیمانی لەگەڵ پارتی کورد.


هەردوو ئەردۆغان و سەرۆکی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەیی دەولەت بەهشەلی کلیچدارئۆغڵویان تۆمەتبار کرد بەوەی کە ڕێگە بە هەدەپە دەدات کە بەرەی ئینجەو ئۆگان بەهێزتر دەکات.

زۆربەی ڕاپرسییەکان پشتڕاستی ئەوە دەکەن کە ئینجە و ئۆغان دەتوانن ئەو دەنگانە بەدەستبهێنن کە دەبنە هۆی ئەوەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بۆ خولی دووەم بڕوات، ئەمەش بە دڵنیاییەوە تەنها بۆ ئەردۆغان و کیلچدارۆئۆغلو سنووردار دەبێت. هاوپەیمانی نەتەوەیی ئینجە تۆمەتبار دەکات بەوەی لە دژی ئەو کار دەکات و دەنگەکانی ئۆپۆزسیۆن دابەش دەکات، کە لەوانەیە دەرفەت بدات بە ئەردۆغان بۆ بردنەوەی خولی دووەم.
کێ هەڵبژاردنەکان لە بەرژەوەندی خۆی یەکلایی دەکاتەوە؟ تەنانەت ئەوانەی کە ئاماریان هەیە ناتوانن وەڵامی ئەم پرسیارە بدەنەوە، بەڵام ئەو نیشاندەرە گشتیانەی کە شتەکان ئاماژەیان پێدەکەن هەندێک چاوەڕوانی نیشان دەدەن سەبارەت بە شەڕی پەرلەمانی، و نزیکە لە یەکدەنگی کە هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆن بە هەماهەنگی لەگەڵ پارتی گەلانی دیموکرات زۆرینەی پەرلەمانی وەربگرێت، بەڵام ئەوە سەرکەوتنێکی لاواز دەبێت، هاوپەیمانی ناتوانێت دەستوور هەموار بکاتەوە یان بچێتە گشتپرسییەکی جەماوەری.

لە کاتێکدا کێبڕکێی ڕاستەقینە لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتیدا دەبێت، هەڵبژاردنەکان دەچنە خولی دووەم، کە سەرۆک ڕەجەپ ئەردۆغان لە ٢٨ی ئایاردا بەهێزتر دەبێت.

ئایا دەکرێت موحەڕەم ئەنجە لە خولی دووەمدا لە بەرژەوەندی کەمال کلیچدارئوغلو بکشێتەوە و وەڵامی ئەو فشارە بداتەوە کە لەلایەن پارتی گەل و توندڕەوانی عەلمانی چەپ بەسەریدا هاتووە؟ ئایا سینان ئوگان دەتوانێت دەنگەکانی بۆ ئەردۆغان بگۆڕێت؟ ئایا بێدەنگ و دوودڵ لە دەنگدانەکە پابەند دەبن؟ وە دەنگەکانی بۆ کێ دەبن؟

ئایا ئەو دەنگدەرەی لە خولی یەکەمدا دەنگی داوە و کاندیدەکەی نەبردووەتەوە، دەگەڕێتەوە بۆ دەنگدانەکە، یان خۆی بە دوور دەگرێت؟ ئایا لایەنگرانی حیزبی جید، مارال ئاکشنار لە کلیچدارئوغلو لە دانیشتنی دووەمدا، پشتگیری لە کورسییەکانی پەرلەمانی خۆیان دەکەن و هاوپەیمانی هەڵبژاردنەکان کۆتایی دێت؟

ئایا دەنگدەری تورکیا دەچێتە سەر ئەو بژاردانەی کە دەتوانن دۆخی ناوخۆیی خەراپتر بکەن لە ژێر رۆشنایی کارەساتی بوومەلەرزە و کێشەی هەڵاوسان و تێچووی زۆر و قەیرانەکانی یەک لە دوای یەک کۆبکەنەوە؟ ئایا متمانە بە ڕادەستکردنی سەرکردایەتی دەکات بۆ ئەردۆغان؟ ئاوەدانکردنەوە بە ئەزموونەکەی بەبێ ئەوەی قەرز بکات و بچێتە بانکی نێودەوڵەتی وەک ئەوەی بانگەشەی بۆ دەکات، یان دەچێتە بژاردەی کلیچدارئوغلو و بۆ سیاسەتی نوێ.

دەنگدەر دەیەوێت هەموارکردنەوە و هاوسەنگی و بەشداریکردنی دەستوور لە سەرکردایەتیکردنی بڕیارەکەدا، دەیەوێت ڕۆڵی هاوسەنگی لە نێوان هێزەکاندا بگێڕێت. ئایا ئەو بابەتە بەدەست دەهێنرێت؟ ئایا خواستی دەنگدەر لە ڕێگەی بۆکسەکانەوە ڕێزی لێدەگیرێت و ڕکابەرەکانیش بەبێ ئاژاوە دەدرێنە ژێر ئەنجامەکانەوە، وەک هەندێک میدیا بەرەوپێش دەبەن؟ چەند ڕۆژێک لە ١٤ی ئایار با چاوەڕوان بین.