میلیتاریزەکردن ئەڵمانیا: ئایا تاریخ ئەوروپا دووبارە بوودەوە؟

چەودیریکەر جموجویل سەرۆک وەزیرەیل ئەڵمانیا ئۆلاف سکۆلز، پیشنیار ئەوە کەید ک ئەڵمانیەیل گەردنە شوون دەوریگ گەوراتر جەهانى لە ئایندە، و دەور زاڵبوین ئەوروپایش دویاى دوودڵى فرەیگ.

لەڕاسى ئەو وەختە تاریخیە ک رووسەیل چینە ناو ئۆکرانیاوە(جوور ئەوەگ سکۆلز تاریفى کەید) کریەید وە هووکار شکستهاوردن دیوار بەرلین تاریف بکریەید ک لەتى ئەڵمانیەیل بریار دان بوونە جەمسەریگ جەهانى ئەوروپى و دى ئەرا ئەوان قەبول نیەکریەید پاشگەزبوینەوە لە زاڵبوین.

1- ئەڵمانیای نەوەدەیل: پیاوە نەخۆشەگەی یۆرۆ

دەسوەجى دویاى رمیان دیوار بەرلین و دویاى هەڵوەشانەوەى یەکێتى سۆڤێت، ئەڵمانیا بویە گەوراترین و دیموگرافیاترین وڵات ئەوروپا، وەلێ تویش چەنەها کیشەى و تەحەداى ئابوورى بویەوە ک لەئەنجام یەکگرتنەوە بوى، ک ئابووریناسەیل وە " پیاوە نەخۆشەگەی یۆرۆ " ناوەى بووەن لەسال 1999.

سەربار ئى کیشەیلیشە فرەیگ لە ئەکادیمیستەیل و توێژەرەیل لە پەیوەندیەیل ناودەوڵەتى و جیوپۆلیتیکەیل رووشنایى خستنەسە بان ئەگەرەیل ئەوەگ ئەڵمانیا بوودە دەسڵات زاڵ لە ئەوروپا، هەرچەنى هەمیشە جەختیش لەبان ئەوە کردەسەوە ک نەهج ئەڵمانیاى رووژئاوا لە دویاى ساڵ 1949 پەیڕەو کەید.

لەڕوێ تاریخییەوە ئەڵمانیا وەردەوام بویە لە دەورداشتن گەوراى "خەفتگ" ئەوروپایى، دوودڵى لەوەگ جوور سەرکردەیگ هەرێمایەتى کار بکەید وە هووکار گرانى زالبوین لەبان گوزەیشتەى نازى، چوینکە تا دەیەى دویەم سەدەى بیس و یەک لە گشتیانیش گرنگتر کزیى سەربازى "ریژەیى" و ئامادەنەوین بوى ئەرا زیایکردن خەرج سەربازى.

2. ئەڵمانیا- مێرکل: زاڵبوى و دوودڵ

دویاى رەسین مێرکڵ، ئەڵمانیا وە یەواشى دەسکردە بەرزبوینەوە و گونجیان دەور سەرکردایەتى لە ئەوروپا لە دەیەى دویاى ساڵ 2009(سەرەتاى قەیران یۆرۆ)، دەور ئەڵمنیا لە قەیران قەرز یۆنان و ئەو ناتەواویە ک روی وەڕوێ یۆنانیەیل بوینەوە و داوا لەلیان کرد ک وەشیوەیگ وەخت یەکێتى بیلنەجى، یان سەر بچەمنن ئەرا مەرجەیلى.

لەوەر ئەو سەختى تاریخی ئەڵمانیا ئەرا زاڵبوین، هاوکاریى فرانکۆ – ئەڵمانیا ئشارەت وە بارودوخیگ کرد ک لەتى فرەنسا هەوەجە وە ئەڵمانیا دیرید کزى خوەى بشاریدەوە و ئەڵمانیا هەوەجە وە فرەنسا کەید ئەرا ئەوەگ هیز خوەى بشاریدەوە.

ئەو ریککەفتننامەى گێرهارد شرۆدەرە ک وەل مۆسکۆ ئەنجامى دان و لەلایەن ئەنگیلا مێرکڵەوە وەردەوام بویە، کاریگەرى فرەیگ داشت لەبان ئابوورى و پیشەسازیەیل ئەڵمانیا، ک سوود لە جیاوازى قیمەت و نرخ گازەیل ئەرزان روسیا وەرگرت ئەرا خاسترکردن هەلومەرج پیشبڕکى بازرگانى لە ئەوروپا و جەهان و دویاى ئەوەیش سیاسەت ئایەمدووسانە کریانەوە ک مێرکڵ پەیڕەویان کرد مەوقەى ک ئاشکراى کردنەوەى قاپیەیل کرد لەوەردەم پەنابەرەیل لەساڵ 2015، ک یەیش کاریگەرى ئابوورى داشت و ئەڵمانیا تویەنست لەڕى تەوزیفکردن پەنابەرەیل کەموکوریەیل لە کارگەرى پڕەو بکەید.

وەى شیوە ئەڵمانیا گویڕیا ئەرا گەورایگ نیمچە زاڵ لە ئەوروپا و لەماوەى کەمیگ بویە گەورایگ ئابوورى ئەوروپا، وەلێ"پڵنگیگ قاقەزى" بوى وەپشتبەسانن وە بنگەیل سەربازى ئەمریکا لەبان خاکەگەى ئەرا مقەیەتیکردن سەربازى، تا جەنگ ئۆکرانى لە شووبات 2022.

3- جەنگ ئۆکرانیا: دەرفەت

وەل ئەوەگ ڤلادیمیر پوتین سەرۆک ڕوسیا ناسینەوەی خوەی ئەرا سەروەخوەیى کۆمارەیل جیاخواز ئۆکرانیا ئاشکرا کرد، ئۆلاف سکۆلزی ڕاوێژکار ئەڵمانیا وسانن نۆرد ستریم 2 ئاشکرا کرد و دویاتر چشتەیل گورجتر بوین و رازى بوین وە چەسپانن سزا لەبان ئەو پرووژەیلە ک ئەڵمنیا لەتى وەبەرهاوردن کرد وە ملیارەها دۆلار و گشت فشارەیل ئەمریکى لە وەختەیل تر گووتایى وەپى هات.

ئەگەر وەشیوەیگ پراکتیکى تەماشا بکەیم مەحاڵە ئەڵمانیا کۆنترۆڵ سەربازى لەبان هاوسایەیلى دروس بکەید، چوینکە وڵاتەیل دى نیەتوان داگیرکارى سەربازى ئەنجام بیەن ئەرا زاڵبوین هاوسایەیلیان(وە هووکار گرانى و نەوین گەرەنتى سەرکەفتن) ئەوە خەتەر تاریخى ئەڵمانیا ئشارەت وە ئەوە کەید زاڵبوین ناسەربازى ئەڵمانیا لەبان ئەوروپا بوودە واقعیگ ک ئنکار نیەکریەید و نەبایەد لەلى عافڵ بوید، وەلى بوودە مایەى یاخیبوین و کیشە لەناو یەکێتى ئەوروپا.

 پرسیارە سەرەکیەکە مینیدەوە: چە بوود ئەگەر پیشکەفتنیگ بوود ک بوودە هووکار کەمبوینەوەى ئەڵمانیەیل لەڕوێ ئابووریەوە(وەک کەمبوینەوەى پیشەسازى و کووچکردن وەبەرهاوردن)؟ ئایا ئەوان خوەیان کیشنەوە یا گلەوخوەن ئەرا فکرەى "بۆشایى گرنگ" ک وڵاتەگەیان هەوەجە وە ژیان دیرید؟