پەلامار جیهانیى ئەمریکى: یاسایەیلیگ ئەرا ناڕەحەتکردن چین!

لەوەخیگ ک جیهان سەرقاڵ رویداگەیلە لە ئەوروپا، وڵاتەیل یەکگرتگ وە ئەنقەز ناڕەحەت چین کەێد لە خوەرهەڵات ئاسیا وە تەواوى جوور ئەوەگ وەل روسیا لە ئۆکرانیا ئەجامیدا.

هەرچەنى ناتۆ وەرەو خوەرهەڵات فراون بدێد، روسیا لەڕوێ ئەمنييەوە کەمتر گرنگى وە روسیا دریا، تا ئەوەى بوى جەنگ لە ئۆکرانیا کەفتەوەو ئدارەى بایدن هان دریەێد وەرەو نارەحەتکردن چین وە هەمان جوور ک وەل هاوسایەیلى هەرێمى کریا لەڕێ فراوانبوین و دەسهەڵگرتن لە ئعترافکردن وە سیاسەت یەکگرتگى چین و دامەزرانن هاوپەیمانیەیل نوو وەرگرى(ئۆکیۆس)، و هەوڵ بڵاوکردنەوەى بشیوى لە دەورگرد هەرێمیى چین و لەبان مەسار رێگەى نوو حەریر.

پنتاگۆن ئاشكراى كرد ك وەزارەت خارجیەى ئەمريكا رازى بویە لەبان ئمزاکردن ریککەفتنیگ وەل تایوان ئەرا خاسەوکردن سیستەمەیل وەرگرى ئاسمانى"باتريوت". بڕ ئەو ریککەفنیشە 95 ملیۆن دۆلارە، لە هەمان وەخت رەزامەنییش لەبان رییکەفتنيگ تر هاوشيوه دریا وە بڕ 100 ملیۆن دۆلار لەوەر دابینکردن خزمەتگوزارى ئەرا تایوان و فروشتن کەرەستە لەوەر پشتگیرى و خاسسازى و خاسەوکردن سیستەم وەرگرى ئاسمانى"باتريوت" لە سەرەتایەیل شوبات/ فبرایەر گوزەیشتە.

ئەمریکیەیل وە سەرکەفتن چین نیگەران بوون، نەک تەنیا لەڕوێ ئابوورى، بەڵکوو تەکنۆلۆجییش، ک بڕیگ لە شارەزایەیل ئەمرینکى ئشارەت وە ئەوە کەن وڵاتەیل یەکگرتگ دویاکەفت لە بوار پەرەداین و بەحسەیل ئەرا ماوەیگە. وەو خاتریشە ئەمریکیەیل وە دڵ ئەنقەز پەنا بەنە وەر گشت هووکارەیلیگ ئەرا نواگرتن لەى سیناریۆ و لەڕێ داناین یاسایەیلیگ ناوخوەیى لەوەر ریگریکردن لە پیشکەفتن چین، بیجگە هەوڵ ناڕەحەتکردن چین ئەرا سەر لەلى شیواننى لە تایوان و لەوانەیش جوور:

-  یاسا لەبارەى تایوان

لە دویاخرەیل ساڵ 2020، چین پلان نوویگ بڵاوەو كرد ئەرا ماوەى پەنج ساڵ ئایندە، بیجگە ئامانجەیل دریژە ماوە و پلانەگە جەخت لە پشتبەسانن وە ریڕەو "چین یەکیگە"كرد وەل پتەوکردن گەشەداین ئاشتى و تەواو پەیوەندیەیل لەڕێ تەنگ"تایوان" و هاوردنەوەى یەکگرتگى نیشتمانى.

ستراتيجيەت "لەڕێ تەنگ" ستوينيگ بنەڕەتیە لە سیاسەت چین، وەو خاتریشە وەسیقەگە دقەت کرد لەبان پتەوکردن هاوکارى پیشەسازى لەڕێ تەنگ تایوان و پشتگیریکردن بازاڕ هاوبەش هەردولا و کۆنترۆڵکردن سیاسەتەیل لەوەر زەمانەتکردن مقەیەتیکارى خاستریگ ئەرا خوەشگوزەرى هاووڵاتیەیل تایوانى، ئمجا وەسیقەگە باس لەوە کرد ک هان پیاوەیل کار و کۆمپانیاىەیل تایوانى دریەێد لەوەر بەشداریکردن لە موبادرەى شاڵ و رێوبان و ستراتیجیەت نیشتمانى لەوەر گەشەداین لەتکریاێ هەرێمى، هەر لەیوا وەسیقەگە جەختیش لەبان پشتگیرى کۆمپانیایەیل ئامادە کرد لە تایوان ئەرا ئەوەک بخریەنە لیست دەیشتایى سەرەکى و پشتگیریکردن دوڕیان فۆجیان لەوەر دوینستنەوەى رێەیل تازەیگ ئەرا گەشەداین لەڕێ تەنگ تایوانەوە.

دى لەوەر نواگیرى لە چین لە جیوەجیکردن ستراتیجیەت "یەکگرتگى ئاشتیانە لەرێ تەنگ"، ک وەبەشیگ دانەوڕیاى لە ئاسایشە نەتەوەییەگەى هساو کریەێد، باس لەوە کریەێد ئەو پرووژە یاسا ک ئدارەى بایدن پیشکەشى کردە کۆنگرس لەى دویاخرە لەوەر ئعترافکردن وە تایوان بوى جوور بەشیگ زینگ لە ستراتیجیەت وڵاتەیل یەکگرتگ لە هەردو ئوقیانووس هندى و ئارام، ک لە هەمان وەخت داواى جیوازکردن ریک وپیک کەرەستەیلیگ وەرگرى کرد ئەرا تایوان، ک شایەت چشتەیل نوویگ بوون ئەرا هانداین چین ئەرا پەلامارداین تایوان لەرێ زیایکردن نیگەرانى و باوەتەیلە ئەمنییەگەى جوور ئەوەگ وەل روسیا رویدا. وەل ئەوەیشا پرووژەى یاساى ئەمریکى ئشارەت وە گرنگیدەرەیل وە مامڵەکردن حکومەت تایوان کەێد، وەئەوەگ وڵاتەیل یەکگرتگ واز لە مەشق ئیشارەتکردن ئەرا حکومەت لە تایوان تیەرێد وەئەوەگ دەسڵاتەیل تایوانە و لەجیاى ئەوە مامڵە وەل ئدارەى حکومەت کەێد ک نوێنەر شەرعى مللەت تایوانەو لەوەر ئەوەیش ک وڵاتەیل یەکگرتگ هەڵسید وەمەشقداین میدیایى ئەرا وەرپرسەیل تایوانى و قەوارەیل تر تایوانى کە کریەنە ئامانج هەڵمەتەیل شیوانن.

- یاساى رکابەرى لە چوارچیوەى تەکنۆلۆجیا

لە هەوڵیگ ئەرا نواگیرى لە سەرکەفتن چین، کۆنگرس ئەمریکى ياسايگ دانا وە ناونیشان America COMPETES Act of 2022 لەوەر پتەوکردن تواناى ركابەرى ئابوورى و کۆمپانیایەیل ئەمریکى و روێ وەڕوێ بونەوەى رێوشوونەیلیگ ئەرا وسیان دژ ئەو رکابەرییە ک کۆمار چین مللى گرتەسەى وەر، ک یەیش گرنگى تایبەتیگ لەلى کەفێدەوە و سزا چەسپنێد لەبان ژمارەیگ لە کۆمپانیایەیل چینى و لە هەمان وەخت چینیش توومەتبار کەێد وە کارەیل نایاسایى جیهانى وە خەسەردى وەل تاڵیبان و پاشیلکردن مافەیل ئادەمیزاد.

ئامانج دويرتر پرووژە یاسایەیل ئەمریکا لەژیر ناونیشان بەحس و گەشەداین تەکنۆلجى، ریگریکردنە لە وڵاتەیل جیهان تا مامڵە وەل تایوان نەکەن لە بوار تەکنۆلۆجى و تا ئەمریکا سوود وەربگرێد لە پتەوکردن زانست و تەکنۆلۆجیایەیلى و هەر خوەى زاڵ بوود لەبان ئى بازاڕە لە ئایندە و چین بیبەش لەلى بکەێد جوور ئەوەگ لە بوار وزە کریەێد وەل رووس لەدویاى جەنگ ئۆکرانى

هەر لە سەرەتاى جەنگ لە ئۆکرنیا، ئەمریکا فشار خستە بان هاوبەشەیل ئۆرپیى لە هاوپەیمانى ناتۆ و هاوپەیمانیەیل تر پشتبەسانن خوەیان وە غاز و نەفت رووسى کەمەو بکەن، ئۆرپیەیل ناچارن روێ لە سەندن غاز ئەمریکى بکەن وەهەر نرخیگ بویە، وەل سەندن نەف خام رووسى لەلایەن ئەمریکاوە وە ریژەى 43 لەسەد زیاى بوى لە مانگ گوزەیشت وەگوورەى رووژنامەى " غلوبال تايمز".

وەیەیش دیارە ئدارەى بایدن هان دریاگە ئەرا دروستکردن گرژى لە دەورگرد هەرێمیى چین، و بەش فریەى حەساسیەتەگەیش وەنسبەت ئەرا چین ریڕەوە یەکگرتگ چین و یەکگرتگى ئاشتیانەس ک ئەمریکیەیل خوازیارن بشیوى لەناونى چین و هاوسایەیلى دروس بکەێد لەڕێ هانداین تایوان لەبان ناڕەحەتکردن چین.