میلیتاریزەکردنی ژاپۆن: ئایا دەبێتە هەڕەشەیەکی ستراتیژی بۆ سەر چین؟

لە 8ی تەمموزدا، تیرۆرکردنی شینزۆ ئابێ، سەرۆکوەزیرانی پێشووی ژاپۆن لەلایەن کەسێکی هێرشبەرەوە بە دەمانچەیەکی دروستکراوی کاری دەستی ڕوویدا، ئەمەش دوو ڕۆژ پێش هەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتووی ژاپۆن بوو. لەو هەڵبژاردنەدا، هاوپەیمانی دەسەڵاتدار زۆرینەی رەهای بەدەستهێنا، رێگەی پێدا وەک ئابێ دەیەوێت هەموارکردنەوەی دەستوور ئەنجام بدات، ژاپۆنی گۆڕی بۆ هیزیکی سەربازی، دەستبەرداری ئەو بێلایەنییە بوو کە لە دوای جەنگی جیهانی دووەمەوە پەسەندی کردبوو.

ژاپۆن ماوەیەک لەمەوبەر ڕایگەیاند کە لە پرۆسەی گۆڕینی ستراتیژی بەرگری خۆیدایە، تا کۆتایی ساڵی 2022، بۆ وەڵامدانەوەی ئەو تەحەدایە ئەمنیانەی کە لە ناوچەکەدا سەرهەڵدەدەن، لەنێویاندا هەڕەشەی چین، کە لە دوای بڵاوکردنەوەیەوە بە توندی زیادی کردووە و گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە بۆ ئەم مەبەستە 3 بەڵگەنامەی ستراتیژی ئامادە کراوە ، ئەوانیش: ستراتیژی ئاسایشی نیشتمانی (NSS)، ڕێنماییەکانی بەرنامەی بەرگری نیشتمانی (NDPG)، و بینای هێزی بەرگری مامناوەند بەرنامەی (MTDP)، بۆ ئەوەی وەک ئامادەکارییەک بۆ پەسەند بکرێت.

ئابێ پێشنیاری ئەوە دەکرد کە هاوکات لەگەڵ پەسەندکردنی ستراتیژییەکەدا، هەموارکردنەوەی مادەی 9ی دەستووری ژاپۆن کە چالاکیی سەربازی هێرشبەرانە قەدەغە دەکات، ڕێگە بە ژاپۆن بدرێت خاوەنی جۆری هێزی سەربازی هەمەچەشنتر و بەتواناتر بێت. بە کردەوە، ئابێ بەشداری کرد لە گۆڕانکاری لە بیرکردنەوەی سەربازی لە ژاپۆن، ئێستا ژاپۆنی زیاتر پشتگیری لە جێگیرکردنی سەربازی بیانی و هێرشکردنە سەر ئامانجە بیانییەکان دەکەن.

گومانی تێدا نییە کە ڕۆیشتنی ئابێ جێپەنجەی خۆی لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ژاپۆن بەجێدەهێڵێت، کە لەگەڵ ئابێ توندتر و بوێرتر بوو، هەروەها هەمیشە پشتگیری لە چوونە ناو هاوپەیمانی سەربازی کردووە، هەروەها داوای پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی ژاپۆن لەگەڵ "ناتۆ" کردووە، و گەیشتن بەو ڕووبەڕووبوونەوەیە لەگەڵ چین تا ئەوپەڕی سنوور، دوای پێشهاتەکان لە دەریای باشووری چین، کە بەشداری کرد لە سەرکەوتنی "دیالۆگی چوارینەی ئاسایش" لە ساڵی 2021، کە ناوی "ناتۆی ئاسیا" بوو، وهەریەك لە : ئەمریکا، ژاپۆن، ئوسترالیا و هیندستان، لەخۆدەگرێت دوای دەستپێکردنی شکستخواردوو بۆ بەدەستهێنانی لە ساڵی 2007.

لە ساڵی 2006، چین و ژاپۆن بەیاننامەیەکی هاوبەشیان واژۆ کرد سەبارەت بە "بەهێزکردنی گشتگیرانەی پەیوەندیی سوودبەخشی هاوبەش لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە ستراتیژییە هاوبەشەکان"، ئاماژەیان بەوەدا کە پەیوەندییەکانی ژاپۆن و چین لەسەر بنەمای "پەیوەندییەکی قازانجی هاوبەش لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە ستراتیژییە هاوبەشەکان" دامەزراوە، لە میانی یەکەمی ئابێدا وەک سەرۆکوەزیران. ئەم بەیاننامەیە یەکێکە لە 4بەڵگەنامەی بنەڕەتی کە لە نێوان ژاپۆن و چین واژۆ کراوە، و بووەتە چوارچێوەی پەیوەندییەکانی ژاپۆن و چین.

لە ستراتیژی ئاسایشی نیشتمانی ژاپۆن لە ساڵی 2013دا هاتووە کە "پەیوەندییە سەقامگیرەکانی نێوان ژاپۆن و چین فاکتەری سەرەکییە بۆ ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەی ئاسیا و زەریای هێمن". کەواتە، "لە ڕوانگەیەکی فراوان و مامناوەندەوە تا درێژخایەن، ژاپۆن هەوڵدەدات پەیوەندییەکی سودبەخشی هاوبەش لەسەر بنەمای بەرژەوەندی ستراتیژی هاوبەش لەگەڵ چین لە هەموو بوارەکاندا بنیات بنێت و پێشی بخات، لەوانە سیاسەت، ئابووری، دارایی، ئاسایش، کولتوور و ئاڵوگۆڕی کەسی"

تێڕوانینی ژاپۆن بۆ ئاستی هەڕەشەکانی چین گۆڕاوە، ئەمەش هاوتەریبە لەگەڵ گۆڕانی تێڕوانینی ئەمریکا بۆ هەڕەشەی ستراتیژی چین، هەروەها لەگەڵ پەرەپێدانی توانا سەربازییەکانی چین و زیادکردنی بودجەی ساڵانەی سەربازی و جموجۆڵەکانی لە دەریاکانی ڕۆژهەڵات و باشووری چین، و گەرووی تایوان.

بەم شێوەیە، تەرکیزی ڕەشنووسەکانی ستراتیژی نوێی ئاسایشی نیشتمانی ژاپۆن لەسەر بەهێزکردنی پەیوەندییە سەربازییەکان لەگەڵ ئەمریکا بە ڕوونی دەردەکەوێت، بەبێ ئەوەی پشتگویخستنی ئەگەری کردنەوەی دەرگایەک بۆ حکومەتی ژاپۆن بکرێتەوە بۆ گەڕان بەدوای هاوپەیمانی نوێدا بە شێوەیەکی سەربەخۆ، و گەڕان بەدوای پۆتانسێلی دیکەدا هاوبەشەکان لە پرسی هاوکاری سەربازی - سیاسی و سەربازی - تەکنیکی، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە کاریگەریی ئەمریکا لە جیهاندا بەردەوام لە گۆڕاندایە.

پەیوەندییەکانی چین و ژاپۆن چۆن دەچێتە ژێر ئەم پێشهاتانە؟

گۆڕینی سیاسەتی دەرەوەی ژاپۆن لە ئاشتیانە بۆ سەربازیکردن ، پاڵ بە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانیەوە دەنێت لە کوارتێتەکەدا، پشت بە ژاپۆن ببەستێت بۆ ئەوەی ببێتە لایەنی سەرەکی لە پڕۆژەکەدا بۆ کۆنتڕۆڵکردنی چین لە ڕووی سەربازییەوە، و ڕەنگە ببێتە هۆی ئەوەی کە گەورەترین تێچووی ئەو ڕووبەڕووبوونەوەیە لە ئەستوی بگرێت، وەک ئەوەی لەگەڵ ئەوروپییەکان ڕوویدا لە چوارچێوەی شەڕ لەگەڵ ڕووسیادا.

جێگای ئاماژەیە کە باڵیۆزی ژاپۆن لە ئەمریکا لە مانگی یەکی ئەمساڵدا بۆ ماڵپەڕی پۆلیتیکۆی ئەمریکی ئاشکرای کردبوو کە "وڵاتەکەی کراوەیە بەڕووی بڵاوکردنەوەی مووشەکی ئەتۆمی مەودا مامناوەندی ئەمریکیدا، کە پێشتر بڵاوکردنەوەیان قەدەغەکرابوو، تا ئەو کاتەی کە... ئەنجامی پێداچوونەوەی سیاسەتی بەرگری ژاپۆن”. ئاماژەی بەوەشکردووە، سەرکردەکانی تۆکیۆ بیر لە بڵاوکردنەوەی مووشەکی بالیستی و کروز دەکەنەوە کە توانای لێدانی چین و کۆریای باکووریان هەبێت، وتی: "ئێمە بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە چاوەڕێی پەیوەندیکردنی هاوڕێ ئەمریکییەکانمان دەکەین لەژێر رۆشنایی وێنەیەکی ئەمنی کە تادێت نیگەرانکەر دەبێت، ژینگەی ئەمنیمان توندتر دەبێت".

ئەو پەرەسەندنەی کە ئەندامانی ئەوروپای وڵاتانی "ناتۆ" لەلایەن ئەمریکاوە پاڵیان پێواوە، کە دەستی کرد بە گرفتی ئابووری گەورە لە وڵاتانی یەکێتیدا، وەک قەیرانی وزە و گرانی نرخی و مەترسی لەسەر وزە و خۆراک ئاسایش، و هەڕەشەی گۆڕینی ئەوروپا دەکات بۆ سەنگەرێکی گەورەی جیهانی، دەسەپێنێت کە ژاپۆن دەبێت ئاگاداری وازهێنان لە سیاسەتەکانی پێشوو بێت، دەستوور هەموار بکاتەوە لە بەرژەوەندی میلیتاریزەکردنی زیاتر، و بڵاوکردنەوەی مووشەکی بالیستیکی ئەمریکا بۆ هەڕەشەکردن و لێدانی چین.

لێرەوە هاوپەیمانی دەسەڵاتدار لە ژاپۆن ڕووبەڕووی ئەرکێکی قورس دەبێتەوە لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ پەیوەندییەکانی لەگەڵ چین، و تا چەند ژاپۆن لە سیاسەتەکانی پێشووی خۆی دەشکێنێت کە داوای پەیوەندییەکانی سودبەخشی یەکتریان دەکرد لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە ستراتیژییە هاوبەشەکان لەگەڵ چین، لە بەرژەوەندی ئا ئاراستەیەکی دوژمنکارانەتر کە ئیدارەی بایدن بەدوایدا دەگەڕێت وپاڵدەنێت بۆ هاوپەیمانی نوێ لە زەریای هێمن، و ژاپۆن دەیەوێت دەوڵەتێکی سەربازی بەهێز بۆ تەحەدای چین، و دەستپێکردنی ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی لەگەڵیدا لە کاتێکی گونجاو و ژاپۆن و باقی وڵاتەکانیش لە هەرێمەکە قورسترین باج دەدات؟

ئیشراق مەرج نییە بۆچوون و وەسفەکانی ناوبراو بگرێتە بەر.