سوریا و چین وریایی بەردەوامە

ئیشراق | بەدواداچوون.
ڕوون و ئاشکرایە کە سیاسەتەکانی چین بە وریاییەوە ماوەتەوە، بەتایبەتی دوای ڕاگەیاندنی واژۆکردنی ڕێککەوتنی هاوبەشی ستراتیژی کە بەڵێنەکانی چین بۆ پاراستنی ئاسایشی سوریا بەهێزتر دەکات.

سەردانەکەی سەرۆکی سوریا بەشار ئەسەد بۆ چین لە یەکێک لە سەختترین قۆناغەکانی شەڕی سوریا بوو کە زیاتر لە 12 ساڵە بەردەوامە، بەتایبەتی لە ڕووی ئابوورییەوە و فشارەکان بۆ سەر گەورەترین بەشی سورییەکان کە لە 94٪ تێپەڕیوە. سەرەڕای واژۆکردنی ڕێککەوتنی هاوبەشی ستراتیژی نێوان هەردوو وڵات، وریایی باڵادەست بوو دوای ئەوەی سورییەکان هەواڵی هاوبەشی ستراتیژییان پێگەیشت.

سەرەڕای پەیوەندییە کۆنەکانی نێوان سوریا و چین و پشتیوانی سوریا بۆ ئەندامبوونی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکان وەک جێگرەوەیەک بۆ چینی نیشتمانی لە ساڵی 1949، بەڵام لە ماوەی نێوان ساڵانی 1966 بۆ 1970 هیچ ڕێگایەکی بەرەو بەرزبوونەوە نەنا، بۆ ئەوەی لە کەمترین سنوور زیاتر کاڵبێتەوە، بەتایبەتی دوای شکستی جێبەجێکردنی ئەو ڕێککەوتنانەی کە لەنێوان هەردوو وڵاتدا واژۆکراون و چین دەچێت بۆ فراوانکردنی پەیوەندییە جۆراوجۆرەکانی لەگەڵ "ئیسرائیل"، و پشت بە بەندەری حەیفا دەبەستێت وەک ناوەندێکی دەریایی لە ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست، وەک بەدیلێک لە بەندەری تەرتۆسەوە، کە چین لە ڕێگەیەوە ئاواتەخوازی بوو، تا ئەو کاتەی ئەم ناوەندە بوو، بە چوارچێوە جوگرافییەکەیەوە ئەگەری دەستڕاگەیشتن بە زەوی بۆ شەنگەهای پێدەبەخشێت.
پەکین بە دەستپێکردنی شەڕ لە سوریا بۆی دەرکەوت کە ئاسایشی نەتەوەیی ئامانج کراوە، جگە لە مۆسکۆ و تاران کە ئەو سێ پایتەختەن کە بە توندی لەگەڵ سوریا وەستاون و لە هەمان کاتدا بۆیان دەرکەوت کە شەڕی سوریا دەبێت بەرەو دابەشکارییەکی گەورە بڕۆات، لە ڕووی سیاسی و کۆمەڵایەتییەوە، و پاراستنی سوریا کە گرێیەکی جیۆپۆلیتیکی زۆر گرنگ لە پڕۆژە جیهانییەکەیدا پێکدەهێنێت، و پێویستی بە پاراستنی لە دەرەوە هەیە، بە پێنەدانی شەرعیەتی نێودەوڵەتی بە دەستدرێژی، لە ڕێگەی بەکارهێنانی ڤیتۆ لە ئەنجومەنی ئاسایش هەشت جار لەگەڵ مۆسکۆ.

بابەتەکە نەک هەر پشتی بە پاراستنی دەرەکی بەست، بەڵکو پێویستی بە پاراستنی لە ناوەوە هەیە، و ئەوەش تەنها دەتوانێت بە لابردنی بیانووەکانی ڕۆژئاوا ڕووبدات، بە ئەنجامدانی چاکسازی سیاسی، بۆیە شاندێک لە ئۆپۆزسیۆنی مەدەنی سوریا وەرگرت، لە هەمان کاتدا ئامۆژگاری بۆ دابین کرد ئەم چاکسازییە دەستپێبکە، لە ڕێگەی ئەو شتەی کە پێی دەگوت نیشتنەوەی نەرم، و کە بەرپرسیارێتی یەکەم لە ئەستۆی دیمەشقدایە بۆ ئەوەی لە سەرەوە بۆ خوارەوە دەستپێبکات، بەڵام کاردانەوەی ئەم ئامۆژگارییە بۆ سەرکردایەتی چین دڵخۆشکەر نەبوو، ئەمەش وایکرد لە سوریا دوور بکەوێتەوە ، بەرزکردنەوەی سیاسەتی وریایی بەردەوام، سنووردارکردنی بە پشتگیری سیاسی دەرەکی، و بەدواداچوونی ئەمنی بۆ دۆسیەی ئویغور کە نیشتەجێن لە باکوری لادێکانی لازقیە و ئیدلیب و لادێکانی حەلەب.
ئەم هەنگاوەی ئەم دواییەی چین بە بانگهێشتکردنی سەرۆک بەشار ئەلئەسەد بۆ ئامادەبوون لە یارییەکانی ئاسیا هات، لە ڕۆشنایی چڕبوونەوەی ناکۆکییە نێودەوڵەتییەکان لەسەر گۆڕینی پێکهاتەی ڕژێمەکە و گرنگی جیۆپۆلیتیکی سوریا لە ناوچەی ڕۆژئاوای ئاسیا، بەتایبەتی دوای واژۆکردنی پڕۆژەی "ئیسرائیلی"ی ئەمریکی کە کار بۆ بەستنەوەی وشکانی و دەریا دەکات، لە نێوان هیندستان، ئیمارات، سعودیە، ئوردن، ئیسرائیل، قوبرس و وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، لەگەڵ ئەو هەڕەشەیەی کە لەسەر پڕۆژەی دەستپێشخەری پشتێنە و ڕێگا و بەردەوامی فشارەکانی ئەمریکا لەسەر "ئیسرائیل" بە مەبەستی ڕێگریکردن لە وەبەرهێنانی چین لە بەندەری حەیفا.