لە نێوان بوش و بایدندا: بەم شێوەیە چوارچێوەی میدیا ئەنجام دەدرێت بۆ پاساودان بۆ جەنگەکە

ئیشراق 
لە ڕاستیدا بە دڵنیاییەوە هیچ ڕێککەوتنێک نییە لەسەر چۆنیەتی لێکدانەوەی ڕووداوەکان لە سەرانسەری جیهاندا، و هیچ میدیایەکی بابەتی و بێلایەن بوونی نییە. ئێمە تەنانەت گەیشتووین بە قۆناغێک لە پرۆسەی میدیادا، کە ڕاستییەکانی لە ڕێگای میدیا لابرد. ئەوانەی کە تەکنەلۆژیایان هەیە ڕۆمان و گێڕانەوەی هەیە کە بینەرانی جیهانی وەک بووکەڵەی جوڵاو دەکات، بینەریش پێیان وایە ئەو ڕووماڵەی کە سەیری دەکات بێلایەنە، چونکە ڕاپۆرتەکانە لە پسپۆڕانەوە، بەڵام لە ڕاستیدا میدیایەکی ئایدیۆلۆژین چوارچێوەدان بە ڕووداوەکان، لەگەڵ هەموو ئەو لایەنگریانەی کە لە ڕووی لۆژیکییەوە پێویستن بۆ پاساوی سۆزداری، بە تایبەت کە ئەو بڕگانەی کە هەواڵەکە زۆرجار بەستراوەتەوە بە هەستێکی سەلامەتییەوە، یان ئەو مەترسییەی کە دەتوانرێت بە ئاسانی وروژێنرێت.
لەکاتی ڕاگەیاندنی "جەنگی دژ بە تیرۆر"، بوش هەڵوێستی نێودەوڵەتی لەسەر شەڕی عێراق جێگیر کرد کاتێک گوتی "یان ئێوە لەگەڵ ئێمەن یان دژی ئێمەین." بۆیە پێویستە ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکان هەڵبژێرن کە لەگەڵ میحوەری چاکە یان لەگەڵ میحوەری خراپەدا بن. ئەمە یەکەم چوارچێوە بوو لەلایەن سەرۆکی ئەمریکاوە کە پشتیوانی لە زانیاری هەڵە و دەستکاریکردنی ڕاستییەکان بکات بە ڕێکخستنی جیهان لە نێوان دوو میحوەردا کە ڕاستەوخۆ دەست لە ناوەڕۆکی ژیانی مرۆڤ دەدەن. کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کە لەلایەن ئەمریکاوە سەرکردایەتی دەکرا، دەبوو چاکە هەڵبژێرێت و پشتگیری لە شەڕی دژی خراپە بکات. چوارچێوەی ئەم جەنگە لەگەڵ ئەم دوو بەهایەدا سەرکۆنەی بێلایەنی وەک هەڵوێستێک دەکات و هەوڵە سیاسی و دیپلۆماسییەکان بە شێوەیەکی نادیار قبوڵ ناکرێت، بەم شێوەیە بوش پشتیوانییەکی "جیهانی" وەردەگرێت بۆ شەڕی گوایەی دژ بە تیرۆر.
ئەمڕۆ بایدن هەمان یاری دەکات و داوا لە هەموو وڵاتان دەکات " بە تەواوی ئیدانەی "دڕندانەکانی" حەماس بکەن کە هاوشێوەی ئەو دڕندانەیە کە چەندین ساڵ لەمەوبەر لەلایەن داعشەوە ئەنجامدراون." بلینکن وتی " ئەو خراپە ڕاستەقینەیەی کە لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا بەسەر ئیسرائیلدا بینیومانە وامان لێدەکات لەگەڵ ئیسرائیلدا بوەستین." ئەو چەند جارێک جەخت لەوە دەکاتەوە کە کردەوە تیرۆریستییەکانی حەماس هیچ پاساوێکیان نییە و هیچ شەرعیەتێکیان نییە و دەبێت بە شێوەیەکی جیهانی ئیدانە بکرێن. وەزیری بەرگری ئەمەریکا لۆید ئۆستن دەڵێت " ئێستا کاتی بێلایەنی نییە." وەزیری بەرگری ئیسرائیل گالانت دەڵێت شەڕ لەگەڵ "دڕندە مرۆییەکان" دەکات ناتانیاهو لە وتارەکەیدا باس لە هاوڕێکانی دەکات کە کوڕەکانیان لە کاتی تەۆفانی ئەقسا کوژراون. هەموو ئەوەی پێویستە ئەوەیە کە لەبەردەم شاشەکاندا بگری. میدیاکانی ڕۆژئاوا کاردەکەن بۆ چوارچێوەگرتنی ڕێڕەوی حەماس بۆ دەرەوەی غەزە وەک هێرشێک کە لە سەرەتادا ڕوویدا، بەریتانیا ڕێگەی لە بەرزکردنەوەی ئاڵای فەڵەستین گرت و بە دەگمەن گوێی لە شارەزایەک بوو دەربارەی بنچینەی کێشەکە: ئەمانە خاوەنی خاکەکەن. زانکۆی هارڤارد تەنانەت هەڵسەنگاندنێکی زانستی بۆ بارودۆخی ئێستا بڵاوکردەوە، کە تیایدا دەڵێت ڕزگاربوون لە سەرئێشە پێویستی بە چارەسەرکردنی ڕەگی کێشەکە هەیە نەک مامەڵەکردن لەگەڵ نیشانەکانی، و کێشەکە ئەوەیە کە ئیسرائیل قەوارەیەکی داگیرکەرە و هەوڵدەدات خەڵکێک لەناودەبات کە ناتوانێت لەناوی بدات. بە دڵنیاییەوە، کەسێک پێویستی بە لێکۆڵینەوەی زۆر هەیە بۆ بەدەستهێنانی ئەم جۆرە بۆچوونە، بەهۆی چوارچێوەی میدیای سیستەماتیکییەوە، وە بێگومان تۆمەتبار دەکرێیت بەو تۆمەتە بەناوبانگە و ئەو دەستەواژە قەدەغەکراوەی کە توانی بە مەرج پەیوەست بێت بە بڵاوکردنەوەی تیرۆر هەر کە ئاماژەی پێکرا: دژە سامییەتی، ئەوە شەڕێکی دەروونییە دژی خەڵکەکەیان پێش ئەوەی لەسەر گەلەکەمان بێت 
"چوارچێوەکردنی میدیا" یەکێکە لە بەناوبانگترین بیردۆزەکانی کاریگەری میدیا، بەهۆی توانای دروستکردن و شێوەپێدانی ئاڕاستەی ڕای گشتی بەرەو بابەتەکان و چوارچێوەکردن ڕوونکردنەوەیەکی کرداری و بەردەوام پێشکەش دەکات بۆ ئەوەی چۆن کاریگەرییە هەستی و زانستییەکانی میدیا لەسەر خەڵک ڕوودەدات بە پۆلە جۆراوجۆرەکانی و تایبەتمەندییە دیمۆگرافییەکانیەوە. چوارچێوەکردن دەتوانرێت پێناسە بکرێت وەک ناسینەوەی هەندێک لایەنی واقیع و کێشەکان و وایان لێدەکات زیاتر بەرچاو بن لە ڕاپۆرتەکانی میدیادا، کە لەلایەن خەڵکەوە پەسەند بکرێن.
بەم شێوەیە، میدیا چوار ئەرکی هەیە لەم جەنگەدا: چوارچێوەی جەنگەکە بۆ قایلکردنی ڕای ناوخۆیی دەربارەی پێویستی چوونە ناوی لەلایەن بەڕێوەبەرایەتییەکی ئەمریکییەوە کە لەبەردەم خەڵکەکەیدا لە قوڕی ئۆکرانیادا نوقم بووە، دووەمیان جوڵاندنی ڕای گشتی نێودەوڵەتی و جوڵاندنی بۆ جەنگێک کە چاوەڕوان دەکرێت ببێتە دۆخێکی ڕێکخستنی جیهانی وەک ئەوەی لە ئۆکرانیا ڕوویدا، سێیەمیان شەڕی دەروونییە دژی حیزبوڵا و میحوەری بەرخۆدان بۆ ئەوەی دەستێوەردان لە جەنگدا نەکات و چوارەم نیشاندانی حەماس وەک تاوانباری وەک هێرشبەر و دەستدرێژکار ونیشان دانی ئەوەی کە تەنها خەڵکی جولەکە دەکوژرێن، بۆیە لەبەردەم ڕای گشتی جیهاندا پاساویان هەبێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی هەموو یاساکانی جەنگ.

نووسەر: زەینەب عەقیل