ئیسرائیل چۆن هاوتا دەبێت لە دابەشبوونە ئایدیۆلۆژییەکەی بایدن لە جیهاندا؟

ئیشراق

لەپاش گەیشتنی جۆبایدن سەرۆکی ئەمەریکا بۆ کۆشکی سپی و گرتنە دەستی دەسەڵاتی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا ئەوکاتە پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانی وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا هەوڵیدا جۆبایدن پێناسەیەکی ئایدۆلۆژی بۆ پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان بکات کە هەمیشە ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە سیاسەتی جیهانی ئێستا لەقۆناغی ئاڵوگۆڕدایە و ئێستا لەساتێکدایە خەڵکی پێویستی بە هەڵبژاردن هەیە لەنێوان دوو سیستەم سیستەمی دیموکراتی و دەسەڵات و سیستەمی دیکتاتۆریەت ئەگەر نا ئەوان خۆیان ڕووبەروی گۆڕانکاریەکی هەمیشەیی دەبن لە جیهاندا.
بەبۆچونی بایدن ویەکێتی ئەوروپا و هەموو ئەو وڵاتانەی لە فەلەکی زەوی ئەمەریکا دەسوڕێنەوە پێیان وایە ئەم گۆڕانکاریانە لەبەرژەوەندی ئەمەریکا بێت و بیانویەکە بۆ هاوپەیمانیەتی یاخود بۆ بەرپاکردنی جەنگ لەگەڵ ئەو وڵاتانەی دیکە ، سەرۆکی چین ڕەخنەیەکی توندی ئاڕاستەی ئەم بۆچونەی کرد کە جیهان دابەش دەکات بۆ دوو بەرە جا ئەگەر جیهان دابەش ببێت بۆ دوو بەرە دیموکراسی بەرامبەر دادپەروەری تایبەتمەندیەکی جیهانی ئەمڕۆ نیە بەڵکو مافی مرۆڤ و دیموکراسی و ئازادیەکان هەوڵی هەمیشەیی هاوبەشە بۆ هەموو مرۆڤەکان و وڵاتەیەکگرتوەکانی ئەمەریکا دیموکراسیەتێکی هەیە لەسەر شێوازی ئەمەریکی وەک چۆن چینیش دیموکراسیەتی هەیە لەسەر شیوازی چینی دابەشکردنی جۆبایدن بۆ دیموکراسی و دیکتاتۆری ئەو پرسیارە دێنێتە ئاراوە کە ئایا ئەم دابەشبونە ئایدۆلۆژیە هاوتایە لەسەر هەموو وڵاتەکانی هاوپەیمانی ئەمەریکا بەتایبەتی لەنێوانیان (ئیسرائیل ).

ئەگەر بەپێی ئەم دابەشبونەی جۆبایدن بێت کە دەیکات بۆ دیمۆکراسیەت و دیکتاتۆریەت لە جیهاندا ئەو مانایە دەگەیەنێت سەپۆرتی ئەمەریکا بۆ ئیسرائیل ڕاستەوخۆ ڕادەوەستێت بەو پێیەی کەوا ئیسرائیل دورترین وڵاتە لە دیموکراسیەت و ئەو سیاسەتەی ئیسرائیل بۆنیادی ناوە لەسەر سیاسەتی پاکتاوکردنی ڕەگەزی بێت لەنێوان فەڵەستینیەکان و کوشتنی هاوڵاتی بێتاوان هەروها ئەو دابەشکاریەی کە نەک تەنانەت لەنێوان ئیسرائیل و فەڵەستینیەکان دەکرێت بەڵکو لەنێوان خودی جولەکەکاندابێت ئەو سیاسەتەی ئیسرائیل  دوورترین ئاستە لەدیموکراسیەت.

لە گوتاری گشتیدا پێناسەی ئیسرائیلی بۆ دێموکراسی بە حوکمی زۆرینەی "جوولەکە" ڕەها و بێ سنوورە. بۆیە دەسەڵاتدارانی یەک لەدوای یەک یاسای وردیان هەیە بۆ دڵنیابوون لە کۆنترۆڵکردنی زۆرینە و زاڵبوونی بەسەر کەمینەکەدا و دابەشکردنی هاوڵاتیان لەنێوان هاووڵاتی پلە یەک و هاوڵاتیانی پلە دوو بەپێی ئینتیمای ئایینی و ئیتنیکی خۆیان

لە بنەڕەتدا لە دوو پێکهاتەی ناسنامەدا کە ئیسرائیلییەکان هەوڵی دروستکردنی و جوودا و دیموکراسی دەدەن، 
کێشەی بنەڕەتی لە پرسیارەکەدایە: "ئیسرائیل چۆن دەتوانێ هەمو جوولەکە ن و هەمووان  دیموکراسی بێت؟" 
ئەو دەوڵەتانی لەسەر بنەمای باڵادەستی نەژادی دامەزراوە،
دوورن لە دیموکراسی، کەواتە چۆن پێوەری باڵادەستی نەژادی و مەزهەبی یەکسانە لەگەڵ دیموکراسییەک،  کە باوەڕی بە ماف و ئەرکی یەکسان هەیە لە نێوان هاوڵاتیاندا؟

بۆ دەیان ساڵ حکومەتی ئیسرائیل، هەمیشە  کۆمەڵگەی مەدەنیی بە ئامانج گرت و لاواز کرد کە داگیرکاری ڕەت دەکاتەوە ، و یاسادانانی بۆ جیاکاری دژی فەلەستینیەکان و کەمینەکان و ئازادیەکانی میدیایی کەمکردەوە. ئەمڕۆ، هەوڵدان بو  بەرتەسککردنەوەی ڕۆڵی دادگا .
جگە لەوانەی سەرەوە، حکومەتی ڕاستڕەوی توندڕەو پەنا دەباتە بەر  جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان، کە یەکێکە لە بنەماکانی دیموکراسی مۆدێرن. ئەوەی ئەمڕۆ ڕوودەدات لە هەوڵی پێدانی دەسەڵاتی ڕەهای جێبەجێ کار  لەسەر حیسابی سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری و تەواوی سیستەمی دادوەری ئەم جۆرە سیاسەتەش دەبێتە  یەکێک لە بنەماکانی  دیکتاتۆریەت.
لە ئەنجامدا، سەرکەوتنی حکومەتی بنیامین ناتانیاهۆ  وئامانجەکانی - و کە لە لێپرسینەوەی ناتانیاهۆ لەبەردەم دادوەریدا دوور دەکەوێتەوە  . لە بنەڕەتدا بناغەکانی دیموکراسی  کە ڕۆژئاوا  هەمێشە بانگەشی بوو دەکات .و بەرگری لە "ئیسرائیل دەکات کە لەژێر  هەڕەشەی لە  ناوچوونی ئاسایشیدایە ، و ئەو تەنها دیموکراسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا” 
  لە هەر حاڵەتێکدا، بەبێ گوێدانە ئەو تۆمەتانەی ڕۆژئاوا کە هۆکارەکانی پشتیوانیکردنیان بۆ "ئیسرائیل" لە زاڵبوونی بەسەر فەلەستینییەکان و دراوسێ عەرەبەکانیاندا، بابەتە وەرچەرخاوەکان لە "ئیسرائیل"دا،  وا دەکات  پشتگیری ڕۆژئاوایی لە ئیسرائیل  لاوازی بی لەئایندە


بەردەوام بوونی پاڵپشتی ڕۆژئاوا بۆ ئیسرائیل ناتوانێت ڕێگربێت لە پێشهاتە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکانی ئیسرائیل کە دەبێتە هۆی لاوازبوونی لەناوخۆدا .
سەرەڕای ئەوەش حکومەتی مافپەروەری پەنای بۆ داگرتنی جیابوونەوەی دەسەڵاتەکان داوە کە بناغەیەکی دێموکراسی مۆدێرنە ئەوەی ئەمڕۆ دەگوزەرێت لەهەوڵی پێدانی دەسەڵاتی موتڵەقی دەسەڵاتی جێبەجێکردن لەسەر حسابی سەربەخۆیی و دەسەڵاتی دادوەری و تەواوی سیستەمی دادوەری میتۆدی دیکتاتۆرییەتە

بەم شێوەیە سەرکەوتنی حکومەتەکەی بنیامین نەتانیاهۆ لە ئامانجی خۆیدا - کە بەرپرسیاریەتی ناتانیاهۆ لەبەردەم دەسەڵاتی دادوەریدا جێ بە جێ دەکات - بە شێوەیەکی بنچینەیی ئەو بنەمایانەی دیموکراسی دەگۆڕێت کە ڕۆژئاوا ستایشی دەکات لە بانگەشەی بەرگریکردن لە لە هەر حاڵێکدا بێ گوێدانە بانگەشەکانی ڕۆژئاوا کە بۆچی پشتگیری ئیسرائیل دەکات لە زاڵبوونی بەسەر فەلەستینیەکان و دراوسێ عەرەبەکانیاندا، لێگەڕینەکانی کاروبارەکان لە ئیسرائیل دەبێتە هۆی ئەوەی پشتیوانی ڕۆژئاوا نەتوانن پێشکەوتنە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان بوەستێنن کە

لێرەدا، ئاماژە بەمانەی خوارەوە دەکەین:
مێیر ئەلران و موران دیچ، دوو توێژەر لە پەیمانگای توێژینەوەی ئاسایشی نیشتمانی لە زانکۆی "تەلئەبیب"، پێیان وایە کە پارێزبەندی نیشتمانی یان بەرگری "ئیسرائیل" لەسەر بنەمای سی  دامەزراوەی ناوەندییە: هاودەنگی کۆمەڵایەتی، متمانەی گشتی لە دامەزراوەکانی دەوڵەت ، و حوکمڕانی چالاک.
توێژەران لە راپۆرتێکی ئەم دواییەدا کە لەم دواییانەدا بڵاوکراونەتەوە پشتڕاستی دەکەنەوە کە لەم ساڵانەی دواییدا دابەزینێکی ترسناکی  هەیە لەسەر سێ ئاوێتەی بەرگری نیشتمانی، بەم شێوەیە:
هاودەنگی کۆمەڵایەتی: ئەو بەشە باوەی کە گروپە جیاوازەکان لە کۆمەڵگەی ئیسرائیلدا یەکدەخات لە ساڵانی ڕابردوودا لە بەرژەوەندی تاک و خێڵەکیدا کەمیکردووە. بەم پێیە، ڕێژەی دوژمنایەتی لە نێوان گروپە جیاوازەکاندا زیادی کردووە، ئەمە جگە لە زیادبوونی بەرچاو لە ڕێژەی توندوتیژی لە فەزای گشتیدا.

متمانە بە دامەزراوەکان: راپۆرتەکە ئاماژە بەوە دەکات کە متمانەی ئیسرائیلییەکان بە حزبە سیاسییەکان، دامەزراوەکانی حکومەت و تەنانەت پۆلیسیش، لە پاشەکشەدایە.
حوکمڕانی: لە ڕێگەی متمانەی ئیسرائیلییەکان بە توانای ڕژێم بۆ سەپاندنی کۆنترۆڵی خۆی لە بوارە بنەڕەتییەکانی هاوڵاتیاندا دەردەکەوێت. توێژەران پێیان وایە کە حوکمڕانیش لە دۆخێکی دابەزیندایە، بۆ نموونە "هەستکردن بە ئاسایشی کەسی" لە گروپە گەورەکاندا لە کۆمەڵگادا کەم دەبێتەوە و ڕەخنەش بۆ یاساکانی یاسا زیاد دەکات بەهۆی بێتوانایی لە ئەنجامدانی ڕۆڵی بە شێوەیەکی کاریگەر.
بەم شێوەیە، لە ئەگەری ئایە شەڕی ناوخۆ لە "ئیسرائیل"دا سەریهەڵداوە، چونکە زۆرێک لە سەرکردەکانی ئیسرائیل هۆشداری دەدەن، یان نەیانداوە، ئیسرائیل بەئاڕاستەی  ئەوە هەنگاوە دەنێت  ئەو وێنە دەرەکییە لەدەست بدا  کە هەمیشە دروستکراوە و نۆژەن کراوەتەوە و لەگەڵ ئاواتەکانی ڕای گشتی لە ڕۆژئاوادا بگونجێت.
سەرەڕای ئەوانەی سەرەوە، ئێمە چاوەڕوانی گۆڕانکاری لە هەنگاوی   ئەمریکا و دیدگای بو  "ئیسرائیل" ناکەین، وەک پێناسەکانی دیموکراسی بەپێی ئامانج و سیاسەتەکە کە پەیڕەوی لێدەکرێت، کاتێک پەیوەندی بە هاوپەیمانانەوە هەیە ئەو کۆمەڵگایانەی کە ئازادی و مافەکانی هاووڵاتیبوونیان نییە، ئەو پێناسەی ڕۆژئاوایی بو  دیموکراسی  تەنها سەرنج دەخاتە سەر هەڵبژاردنەکان و بەڕێوەبردنیان وەک ستانداردێکی تەنیا بۆ دیموکراسی،بەڵام  لە   کاتدا فراوانکردنی ئازادییە گشتیەکان، بەهێزکردنی کۆمەڵگەی مەدەنی، ئازادی چاپەمەنی، ڕای گشتی ،فرە حێزبی و توانای گۆڕانکارییان لە سیاسەت وکۆمەڵگادا ، کاتی دیموکراسی پەیوەندی بە دوژمنانی ئەمریکا یان نەیارەکانیەوە بی