ئایا ئەنقەرە لە دەروازەیل بەغدا و دیمەشقەوە کارتەیلى ڕێکەو کەێد؟

جویلە و وەرچەرخان سیاسى و سەربازیەیل ئى دویاخر تورکیا پرس و پرسیارەیلیگ گەورا و فشارخستن وەسەر ئاراستەو ئامانجەیل بڕیاردەرەیل و ستراتیجیەیل دویر لە ئەنقەرە بەرزەو کردگە وەتایبەت ک دیارترین و رووشناترین تایبەتمەندى لە جەم ئەو جموجەیل و ئالشتگاریەیلیە دژایەتى و دوڕویى و ناسەقامگیرییە.

ماوەى چەن ساڵیگ، دیارە عیراق و سوریایش وەلیا لە مەیدان و شوونەیلیگ نزیک لەڕوێ جوگرافى و سیاسى و ئەمنى وە نسبەت ئەرا تورکیا، سوودمەن بویە لە بارودوخ جیاواز وڵاتەیل، عیراق وە رمیان رژیمە وەرینەگەى لە وەهار ساڵ 2003 و چگنى وەناو ئاژاوەو داوڕیان ئیرادەیل و فرەیى پرووژە و ئەجندایەیل، و سوریایش دویاى هەوڵەیلب وەناوچگنى لەساڵ 2001 لە هەوڵەیلیگ وەناو شۆرشەیل"وەهار عەرەبى"لەوەر خاتر ئالشتکردن رژیمە سیاسیەگەى، لە ریڕەو هەوڵەیل ناودەوڵەتى و هەرێمى ئەرا دوینستنەوە و داناین هاوسەنگى تازەیگ ک ئەمن "ئسرائیل" زەمانەت بکەید و زەمینەسازى بکەێد ئەرا جیوەجیکردن پرووژەیل ئاساییکردنەوەى عەرەبى وەلیا.

هەرچەنى ئەنقەرە بویە و وەردەوامیشە لە گەردین وەشوون نەخشەڕیگەیگ سەروەخوەى ئەڕاى، وەلى وە ئەنقەز یا وەبى ئاگایانە لەپشت پرووژە و ئەجندایەیل ئەواکان ترەوە یەکخریاوە هەرچەنى فرەترە، دى ئەوە بویە بەشیگ سەرەکى لەلى.

شایەت یەیش یەکیگ بوود لەو هووکار و فاکتەرەیلە ک جەم سیاسەت پایەیلى وە چەواشەیى و سەرلیشیویاگى و تیژبوینەوە کردگە، یەیش لەسایەى سەردەم سەرۆک رەجەب تەیب ئەردۆغان فرە وە ئاشکرا دیار بوى ک وە تونى ئاواتەخوازە ئەرا هاوردنەوەى گەورایى ئمپراتۆریەت عوسمانى دویاى 100 ساڵ لە رمیانى و نەمەندنى.

لەبارەى عیراقیشەوە، ئشارەتەیل فرەیگ باس لە مەیل تورکیا کەن ئەرا وەپیاچگنەوەى بەعزە هەڵویست و رینمایەیل وەرینى و راسەوکردنى، وەبى ئەوەگ خواست بوود ئەرا کەفتنەوەى ئاڵشتکارى راسەقینە و بنەڕەتى لە مەرامەیل دویر مەوداى ستراتیجیى.

دویریش لە هەڵویستەیل ئەنقەرە وەرجە 10 ساڵ، ئەو پۆستەیلە ک وە ئاشکرا و رووشن ناوەند بوین لەبان پشتگیریکردن پیکهاتەیگ سیاسى و کۆمەڵایەتى دیاریکریاگ لە عیراق لەبان هساو یەکیگ تر و کارکردن ئاشکرا ئەرا پشتگیرى و تەمویلکردن چەکدارەیل نایاسایى ک وە تیرۆریست پۆلین کریاوین ئەرا ئەوەگ  حکومەت نورى مالکى "شیعە" لەو وەختەیلە بخریەێد.

جیا لەوەیش، 7 مانگ وەرجە ئیسە، وە ئەنجامەیل ناکووکیان لە دەروازەى پیکهاتەى سونییەوە دەس کردنە هەوڵ ریکخستنەوەى هەڵوژاردن پیشوەختە مەوقەى ک هەردوگ سەرۆک پەرلەمان و سەرۆک حزب تەقەدوم محەمەد حەلبوسى و رکابەرەگەى خەمیس خەنجەر چڕیان  و تویەنسستن وە پیکهاوردن هاوپەیمانى "سیادە" سەر بکەفن، تا بوونە یەکیگ لە لایەنەیل سێلایەنى هاوپەیمانى سێلایەن وەل رەوت سەدر و پارت دیموکرات کوردستان.

خود ئەردوغان چەوى کەفتە حەلبوسى و خەنجەر لە کووتایەیل مانگ شوبات/فبرایەر گوزەیشت، و ئاشتەوایى لەناونیان دروسکرد، و هویردەکارى ئى مەلەفیشە سپاریا وە هاکان فیدان سەرۆک دەزگاى هەواڵگریەگەى.

ئامانجەیل ئەنقەرە لە هەڵوژاردن بردنەوەى لایەنەیل سنى پیکهاتوید لە وەدەسهاوردن شوونپاى تر سیاسى و هەرلەیوا شوونپایەیلى لە کەرکوک و هەولێر لەلایەن بەرەى تورکمانى و پارتییەوە، یەیش بیجگە شوونپاى سەربازیى لە موسڵ و دهۆک و هەولێر.

بیگومان مکوڕى ئەردوغان لەبان تەئمینکردن شوونپاى لە مەزاى سنى مەسەلەى فرە گرنگیگە، ئەویش دویاى ئەوەگ گرەوەیل وەرینى شکەست هاورد لەبان هیزەیل و کەسەیل رەوت ئخوان موسلمین، وەتایبەت حزب ئسلامى عیراقى.

ئامانجیگ تر ئەنقەرە ئەوە بوى پیکهاتەى شیعە بچویچنید تا قورسایى و زوورم فرەییەگەى لەدەس بیەێد و ئالشت بوود ئەرا کۆمەڵەى قەوارەى لاوەکى و دویاخریش دەرخستن نفوز خوەى و کەمەوکردن کاریگەرى ئیرانى، ئەویش وە پشتگووشخستن و کزکردن هیزەیل سیاسى نزیک لە تەهران، ک هانە ناونیشان چوارچیوەى هەماهەنگى، یەیش هەمان ئەو ئامانجە بوى هەریەک لە واشنتۆن و لەندن و "تەلئەبیب" و پایتەختەیل تر عەرەبى جوور ریاز و ئەبو زەبى کار لەبانى کردن.

ئامانج تر سێیەم ئەنقەرە وەهیزکردن حەلبوسى و خەنجەر و هانداینى ئەرا هاوپەیمانى وەل سەدر و بارزانى، خوەى لە پتەوکردن پایەى دویاخریان دیەوە وە ئەوەگ هاوپەیمان ستراتیجى پڕ دلنیایى و مەقبولیەتە ئەراى – ئەرا ئەنقەرە – وە بەراورد وە یەکێتى نیشتمانى کوردستان نزیک لە تەهران، یەیش بیجگە هیزەیل تر کوردى ک هویچ کاریگەرى و ئامادەیى تەواویگ نەیرن ئەرا تەعویل و گرەوکردن لەبانى.

وەلى لەیرا هساوەگە چەواشەس و جوور ئەوە نەوى ک وەرپرسەیل تورک هساو ئەراى کردن و پلان ئەراى دانان، هاوپەیمانى سێلایەنى رەسیە رییگ بەسیاگ، و سەرنەکەفت لە دامەزرانن حکوومەت زوورمینەى نیشتمانى، جوور ئەوەگ رابەر رەوت سەدر توایدەى، تا ئەوە بوى مەسەلەى خوەى کیشانەوە لەلى کەفتەوە و هەر 73 پەرلەمانتارەگەى لە پەرلەمان کیشاوە، تا هاوپەیمانەیلى وە ئاشکرا بیلیدەوە وەبى بژاردەو بەدیل ئاشکرا، و تا تووپ دامەزرانن حکومەت فڕ بیەیدە مەیدان چوارچیوەى هەماهەنگە ک سەرەتا تواس لایەنیگ سانەوى بوود.

نەک هەر ئەوەیش، بەڵکوو وەشاننەگەیش یەک لەشوون یەک کەفتە بان هاوپەیمانى حەلبوسى و خەنجەر لە فەزاى سنى، و دەنگ رەتەکردن حەلبوسى بەرزەو بوى لەلایەن بڕیگل ە سەرکردەیل سیاسى و عەشایرى لە ئەنبار و موسڵ و کەرکوک، و مەسەلەگە نەشاریاوە و بارودوخەگەیش جى نیگەرانییە.

لە هەمان وەخت، پارت دیموکرات کوردستان سەرنەکەفت وە فەرزکردن ئیرادەى و جیوەجیکردن مەرامەیلى لەبان یەکێتى نیشتمانى کوردستان، ک مکوڕ بوى و ئامادە نەوى دەس لە داواکاریەیل خوەى هەڵبگرێد، سەربار گەشتەیل گفتگوو فراوانیگ و لەبان ئاستەیل بەرز وەل پارت دیموکرات.

گشت ئەیانە لەیوا کرد ئەنقەرە سەرگەردان بوود لە بژاردەیلى، و لە هەمان وەخت وە گەمژەیى وجوود سەربازیى لەناو خاکەیل عیراقى خەڕگەگە شلترەو کرد و دواخریانیش قەسفکردنى بوى ئەرا بان هەوارگەیگ گەشتیارى لە قەزاى عەمادیە سەر وە پاریزگاى دهۆک لە 20 تەمووز/ یۆلیۆ گوزەیشت و لەتى بویە هووکار کوشیان وزەخمداربوین دەیان گەشتیار ک لەشارەیل جیاجیاى عیراقیەوە روى لەلى کردوین، و یەیش کاردانەوەى سیاسى و مەردمى تویڕەیگ لەلى کەفتەوە و رەسیە ئەوەگ داواى داوڕیان سیاسى و ئابوورى کریا وەل تورکیا.

وەل ئەوەیشا تەیارە و مەدفەعیەى تورکیا گەرمایى ئاگرەیلى خستیادە بان ناوچەیل مەردم نشین لە نزیک مەرزەیل وەل عیراق، ئەویش وە مەهانەى وجوود چەکدارەیل پارت کارگەرەیل کوردستانى تورکیا (PKK)، هەرلەیوا فیدان رەسیە بەغداى پایتەخت و دەسکردە زنجیرە دانیشتنەیلیگ و دیدارەیلیگ فراوان وەل شمارەیگ لە وەرپرس و سەرکردەیل عیراقى سەبارەت وە بڕیگ دوسیەى گرنگ و هاوبەش.

لە دیارترین ئەوانەیش ک سەرۆک دەزگاى هەواڵگیرى تورکى چەو وەپیان کەفت، سەرۆک کۆمار بەرهەم ساڵح و سەرۆک حکومەت کاروەڕیکەر مستەفا کازمى، و سەرۆک ئەنجومەن نوێنەرەیل محەمەد حەلبوسى، و سەرۆک دەسەى حەشد شەعبى فالح فەیاز، و سەرۆک هاوپەیمان سیادە خەمیس خەنجەر.

چشتیگ سروشتیە ک ریکەفتبوین جویلەى ئەنقەرە وەرەو بەغدا و دیمەش ماناى ئەوەەسە ک دەسوەدران و وەیەکەوبەشانن و پەیوەسبوین بڕیگ یا زوورم فایلەیل و پیشکەفتنەیل ئى بەرە بایەسە لەلایگ ترەوە پیشبکەفێد، وەلێ ئەیە هەچەنى گەورا بوود ئەو واقعە ک لەو ماوەى چەن ساڵ و دەیەیگ لە چەن هەفتەیگ دروس بویە وە هووکار رەوتیگ سیاسى قوناغدار ک وە هەلومەرج وەپەلە و پڕ لە فشار ئەرا گشتلایگ ئسپات بوود وەبى جیاوازى کووتایى وەپى نیەتریەێد.