ئەولەویەت و میکانیزمەکان

ئیشراق | بەدواداچوون.
ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا هەوڵدەدات پەیوەندییەکی سێ ڕەهەندی لەگەڵ ژاپۆن و کۆریای باشووردا دروست بکات، کە وادیارە ئامانجی هەماهەنگی ئەمنی نێوان ئەو وڵاتانەدا بێت، بەڵام لە ڕاستیدا ئامانجی ئەوەیە چین لە پەراوێزی ناوچەکەدا سنووردار بکات.

لەم قۆناغەی پێشهاتە نێودەوڵەتییەکاندا زۆر قورسە کە مرۆڤ ڕەهەندەکانی ئەو شتانە بخوێنێتەوە کە ڕوودەدەن و بۆ لێکۆڵینەوە لە ئەنجامەکانی، هەروەها خوێندنەوەی ئاسۆی قۆناغی داهاتوو قورسترە، چونکە ڕێگاکان ژیانێکی سەربەخۆ لە نێو سیاسەتی وڵاتاندا وەردەگرن، بۆیە سیاسەتی وڵاتێک چیتر یەک لایەنە، یەک ڕەهەندی یان میتۆدۆلۆژی لەگەڵ هەموو وڵاتاندا نییە، بەڵام سیاسەتی هەر وڵاتێک پشت بە ڕووداو یان ئامانج دەبەستێت و لە کات و جارێکی دیکە لەگەڵ ئەم وڵاتە و جارێکی دیکە لەگەڵ هەمان وڵاتدا دێت، بەپێی فەرمانی ئەولەویەتەکانی و ئامانجەکانی ئەم سیاسەتە تایبەتە.

لەم ڕوانگەیەوە، لەوانەیە ئاسانتر بێت بۆ ئێمە شوێن ڕێڕەوی ئەوە بکەوین کە ڕوودەدات، و ڕەهەندەکانی و کاریگەرییەکانی لە جیهانی سبەینێدا بخوێنینەوە.
ئەگەر پەیوەندییەکانی نێوان چین و ئەمریکا وەک مۆدێلێک بۆ ئەم پێشەکییە وەربگرین، دەبینین کە دۆستە تاڵەکان، دیپلۆماسی دوژمنەکان یان خۆشەویستی ڕکابەرەکان تا ڕادەیەک لەسەر ئەم پەیوەندییە جێبەجێ دەکرێت: لە کاتێکدا چین وەڵامی خواستی وەزیری بەرگری ئەمەریکای ڕەتکردەوە بۆ سەردانی چین، وەزیری دەرەوەی چین ڕازی بوو بە قبوڵکردنی بانگهێشتنامەی هاوتا ئەمەریکییەکەی بۆ سەردانیکردنی واشنتۆن، بێگومان دوای چەندین هەوڵی واشنتۆن.

لە هەمان کاتدا سەرۆک بایدن لەگەڵ سەرۆکی ژاپۆن و سەرۆکی کۆریای باشووردا کۆدەبێتەوە بۆ چاککردنەوەی ئەو بێ متمانەییەی نێوان ژاپۆن و کۆریای باشوور کە لە جەنگی جیهانی دووەمەوە بەردەوامە، هەروەها بۆ دانانی بناغەی پەیوەندییەکی سێ ڕەهەندی: ئەمەریکا و ژاپۆن و کۆریای باشوور کە وادیارە بە ئامانجی هەماهەنگی ئەمنی و پەیوەندییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتەیە، بەڵام لە ڕاستیدا بە ئامانجی گەمارۆدان و سنووردارکردنی چین لە دەوروبەری ناوچەکەدا و ئامادەکاری ناوچەیی بۆ ئەوەی کە ڕۆژانی داهاتوو دەتوانێت بێتە پەیوەندی چین لەگەڵ تایوان.

لەوانەیە ئەمە ئامانجی زۆر هاوشێوەی ئامانجی ئۆکیۆسا بێت (ئەمریکا، ئوسترالیا، کەنەدا، نیوزلەندا و بەریتانیا) ، ئەم کۆمەڵەیە کە دوای دەستپێکردنی جەنگی ئۆکرانیا بەهێزکرا بۆ ئەوەی لە پەراوێزی هەرێمی چیندا ئامادە بێت و ڕێگە نەدات چین بە تەنها لەم ناوچە جوگرافییەدا بێت ئەگەر بکرێت.
ئەمە بەشێکە لەو پێشبڕکێیەی کە ئێستا لەسەر ناوچەکانی کاریگەری هەیە لە جیهاندا، جا ئەم ناوچەیە لە زەریای هێمن، ئاسیا، ئەفریقا یان ئەمریکای لاتین بێت، ئەمەش ڕێک ئەو شتەیە کە ئەم قۆناغەی مێژووی مرۆڤایەتی پێناسە دەکات، بەڵام ئەو ئامرازانەی کە هەر لایەنێک بەکاری دەهێنێت بۆ دڵنیابوون لەم کاریگەرییە هەرێمییە یان لانیکەم بەشداریکردنی هێزێکی دیکە لەم بوارە هەرێمییەدا کە تا ئەم دواییانە تەنها بە ژێردەستی دەسەڵاتی نزیک لە خۆی و دراوسێ دادەنرێت یان لۆژیکییە کە ئەم هێزە نزیکترین هێزە و کۆنترۆڵی ئەم بۆشاییە هەرێمییە لەگەڵ دراوسێ جوگرافییەکانی دەکات.

کاتێک دێتە سەر جوگرافیا، ئەمریکا ئەمریکای باشوور وەک باخچەی پشتەوەی خۆی دەبینێت، لە کاتێکدا کۆریای باشوور و ژاپۆن و فلیپین و تایوان وەک باخچەی پشتەوەی چین ناناسێت، بەڵکو مافی ئەوەی بە خۆی دەدات کە هاوکاری و هەماهەنگی لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا بکات دژی چین. ڕۆژئاوا تا ئێستا چۆن توانیویەتی کاریگەرییەکی زۆر تایبەتی هەبێت لەسەر ئەفریقا و هەوڵدەدات ئەم کاریگەرییە لە ئاسیا و ئەمریکای باشوور بهێڵێتەوە سەرەڕای هەموو ئەو گۆڕانکارییانەی کە سەلماندوویەتی کە هۆشیاری خەڵک لە خۆبەدەستەوەدان بۆ ڕۆژئاوا زیاد کردووە بۆ ئەوەی ڕابەرایەتی کاروبار و سامانەکەی بکات و داهاتووی خۆی دیاری بکات و ڕۆژئاوا چیتر ناتوانێت ئەم خەڵکانە بە خواستی خۆی و تەنها بۆ بەرژەوەندییەکانی خۆی ڕابەرایەتی بکات؟
لە کۆبوونەوەی کامپ دەیڤد لە نێوان ئەمەریکا و ژاپۆن و کۆریای باشوور، ئەمەریکا هەوڵدەدات کارتی هێز بە سەر چین بسەپێنێت، لە کاتێکدا هاوپەیمانێتی ناتۆی ئاسیایی بە ڕێبەرایەتی ئەمەریکا لە دژی چین ڕادەگەیەنێت، لە کاتێکدا داوای کۆبوونەوە و سەردانی نێوان ئەمەریکا و چین دەکات. لەبەر ئەوەی قەبارەی پەیوەندییە ئابوورییەکانی نێوان هەردوو وڵات بەرگەی لەرزینی کتوپڕ یان بڕیاری پەلە ناگرێت.

دوای کۆبوونەوەکەی بایدن لەگەڵ سەرکردەکانی ژاپۆن و کۆریای باشوور، بایدن ئاماژەی بەوەدا کە چاوەڕوان دەکرێت لە کۆتایی ئەمساڵدا لەگەڵ سەرۆکی چیندا کۆببێتەوە و وتی " پێشبینی دەکەم و هیوادارم لەم پایزەدا گفتوگۆکانمان لە بالی بەردەوام بێت، ئەمەش چاوەڕوانی منە" و هەروەها پلانی هەیە سەرۆکی چین بانگهێشت بکات بۆ سان فرانسیسکۆ بۆ کۆبوونەوەی لوتکەی هاریکاری ئابووری ئاسیا و زەریای هێمن کە چینیش لەخۆ دەگرێت.

ئەو ڕێگایەی کە ویلایەتە یەکگرتووەکان لەگەڵ وڵاتە تازە گەشەکردووەکاندا گرتوویەتیەبەر دوو هێندەیە: بەخشندەییەوە بەخشینی ئەو بەرنامانەی ڕاهێنان دەکەن کە لە ڕاستیدا هاوکارەکانی لە وڵاتە پەیوەندیدارەکاندا دادەمەزرێنن؛ زانیاریەکانی وەزارەتی بەرگری و دەرەوەی ئەمەریکا ڕایانگەیاند کە ویلایەتە یەکگرتووەکان 6.5 ملیار دۆلاری خەرج کردووە بۆ ڕاهێنانی ئەفسەرانی زۆرێک لە وڵاتانی ئەفریقاوە و ئەولەویەتی ڕاهێنان باوەڕ بە بەها لیبراڵەکان بووە. لە لایەکی ترەوە، ئەوان کات و پارە خەرج دەکەن و بیر لەوە دەکەنەوە کە ئەولەویەتەکان دیاری بکەن، و دواتر میکانیزمی پتەو بۆ جێبەجێکردنی بابەتە ئەولەویەتەکان یەک لە دوای یەک جێبەجێ دەکەن.
باڵیۆزی ئەمەریکا لە ژاپۆن لە بەیاننامەیەکدا سەبارەت بە کۆبوونەوەکەی ئەمەریکا لەگەڵ ژاپۆن و کۆریای باشوور لە کامپ دەیڤد ڕۆژی هەینی باڵیۆز ڕاهام ئیمانوێل ڕایگەیاند " ئامانج لە دانانی میکانیزمی هاریکارییە لەنێو حکومەتەکاندا و دروستکردنی ڕێگایەک بۆ کارکردن لە نێوانیاندا کە ناتوانرێت تێپەڕبکرێت" لە کاتێکدا جێگری بەرپرسی ئاسایشی نیشتمانی کۆریای باشوور ڕایگەیاند " ئامانجی کۆبوونەوەکە دامەزراندنی سێ هاوکاری لەگەڵ پێکهاتەکە و دامەزراوەکەیەتی."

گومان لەوەدا نییە کە هەماهەنگی سەربازی و ئابووری لە بوارەکانی تەکنەلۆژیا و زیرەکی دەستکرد لە لیستی ئەولەویەتەکاندا دانراوە.  کۆریای باشوور خۆی بەدوور گرت لە ئاماژەدان بە ساڵیادی ڕزگارکردنیان لە ژاپۆن لە کۆتایی جەنگی جیهانی دووەم، چونکە تیشک خستنە سەر بنیاتنانی هاوبەشی لە جیاتی ئەوەی دوژمنایەتی و زەحمەتەکانی ڕابردوو بەبیر بهێننەوە.

هەروەها گومانی تێدا نییە کە چاوەکانی کامپ دەیڤد هەروەها بەرەو جۆهانسبێرگ دەڕۆن، کە هەفتەی داهاتوو لوتکەی بریکس بەڕێوەدەچێت، کە باس لە پرسە ئابووری و سەربازییەکان دەکات، و دەنگ بە هەڵبژاردنی ئەندامانی نوێ دەدەن، دوای ئەوەی چەند وڵاتێکی ئەفریقی خواستی خۆیان بۆ بەشداریکردن ڕاگەیاند لە هاوپەیمانیتیەکە، لەنێویاندا جەزائیر و میسر و ئەسیوپیا. بە گشتی ٦٩ وڵات بانگهێشت کران بۆ بەشداریکردن لە لوتکەی باشووری ئەفریقا.

کەواتە چەند هۆکارێک هەن کە ڕۆڵ دەگێڕن لە دیاریکردنی ناوەندەکانی هێزی داهاتوو: هاوپەیمانی ناوچەییەکان، کارایی هەڵبژاردنی ئەولەویەتەکان، بەدامەزراوەییکردنی میکانیزمەکانی کارکردن و بەردەوامییان، و توانای زاڵبوون بەسەر سەختییەکان و کێبڕکێ لە جیهانێکدا کە هەموو هێزەکانی و لە بوارە جیاوازەکاندا کۆدەکاتەوە بۆ ئەوەی باشترینەکان پێشکەش بکات و بۆی بنووسێت.

لەم داهاتوودا ژمارە گرنگترین نابێت، بەڵکو تێڕوانین بۆ کار و کارایی لە ئەنجامدان و ئەمەش ئەوەیە کە ڕکابەرەکان کێبڕکێ بۆ دەکەن. جیهانی ئەمڕۆ ڕەنگە شاهیدی هاوپەیمانی و دووبارە جێگیرکردنەوە بێت، بەڵام توانای کۆنترۆڵکردنی ڕێگاکان، و کارایی لە بیرکردنەوە و جێبەجێکردندا گرنگترین هۆکارەکان دەبێت بۆ بردنەوەی گرەوەکە.