چین و وڵاتانی دراوسێ ... کراوەیییەکی نەرم لە بەرامبەر هاوسەنگییەکی زەبری ئەمریکادا

گریمانە دەکرێت کە دوا سەردان کە سەرۆکی فلیپین بۆ چین کردبووی، بە ئاسایی یان سروشتی وەسف نەکراوە، چونکە واقیعی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات ئاماژە نییە بۆ واقیعێکی سروشتی یان ئاسایی. تێکەڵبوونی ئەو وڵاتانەی کە چین دراوسێی چین لە پەیوەندییە ئەمنییەکان لەگەڵ ئەمریکا لە ڕێگەی AUKUS و QUADئاوکوس و کواد و تەنانەت ئاسیان ئاماژە بە بەکارهێنانی مافی سەروەری بۆ بونیاتنانی پەیوەندییە ئاساییەکان ناکات کە ڕەنگدانەوەی گەڕان بەدوای بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان بێت، بەڵکو ڕەنگدانەوەی واقیعێکی شەپۆلاوییە ئەمریکا ڕۆڵێکی بنەڕەتی دەگێڕێت "بۆ بەدەستهێنانی ستراتیژییەکی نیشتمانی کە یەکەم کچەکانی لەگەڵ ستراتیژی ئاسایشی نیشتمانی ئۆباما لە ساڵی ٢٠١٥دا دۆزیەوە.

لە ڕێگەی سیاسەتەکانی لە ناوچەی ئەندۆپاسیڤیک، ئەمریکا حەز دەکات سیاسەتێک بگرێتەبەر کە لەسەر بنەمای هەوڵدان بۆ نیشاندانی هەوڵەکانی چین بۆ گشتاندنی مۆدێلێکی "دەسەڵاتخوازی" کە لە ڕێگەیەوە زاڵبوونی ڕەها بەسەر دەوروبەرە جوگرافییەکەیدا دەسەپێنێت، هاوتەریب لەگەڵ گرنگیدان بە نیشتمانییەکەی، دەسەپێنێت. بەرژەوەندییەکان وەک ستانداردێکی فەرمانڕەوا بەبێ هیچ ڕەچاوکردنی بەرژەوەندییەکانی وڵاتانی دراوسێ.

لەم چوارچێوەیەدا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا سوود لە چەشنە کۆنەپەرستانێک وەردەگرێت کە لەلایەن قۆناغی جەنگی ساردەوە تەرخانکراوە، چونکە سیاسەتی خۆگرتن کە لەلایەن ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە پەسەندکراوە لە بەرامبەر رژێمە کۆمۆنیستەکاندا بووەتە هۆی سەختی کێشانی چوارچێوە بۆ پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتان نیگەران. لە لایەکی دیکەوە، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لەو وڵاتانەی کە لە خولگەی خۆیدا دەسوڕێنەوە، مۆدێلێکی ئابوورییان گشتگیر کرد کە بە شێوەیەکی ئۆرگانیک پەیوەستە بە یارمەتی و یارمەتییەکان و سیاسەتی قەرزەوە بۆ نەهێشتنی هەر ئەگەرێکی پڕۆژەیەکی سیاسی سەربەخۆ لە ئیرادەی خۆی.

ئەگەر زیاتر قووڵتر بینەوە لە میکانیزمی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، دەتوانرێت توانایەکی ناوازە بۆ نیشاندانی دوژمنایەتی خۆی بەرامبەر بە چین وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر بە سیاسەتەکانی ئەم دووەمیان بەرامبەر بە دراوسێکانی ببینرێت. لە شیکردنەوەی هۆکارەکانی گرژییەکانی نێوان چین و دەوروبەری، وا دەردەکەوێت کە بوونی ئەمریکا لەسەر بنەمای پڕۆژەیەک کە لەلایەن ستراتیژییەکانی ئاسایشی نیشتمانییەوە پشتڕاستکراوەتەوە کە زۆر بووە لە دوای هاتنی باراک ئۆباما بۆ دەسەڵات، فاکتەری یەکەم بەهۆی گرژییەوە پێکدەهێنێت، چونکە وڵاتێکی سەرەکی هەوڵدەدات پێگەیەکی پێشکەوتوو لە سیستەمی جیهانیدا بەدەستبهێنێت کە هەستیارییەکی زۆری بۆ هەر هەوڵێک بۆ کۆنتڕۆڵکردنی خۆی نیشان دەدات.

بۆیە ئەوەی وڵاتانی دراوسێ بە خەمی سەرەکی هەستیاریی چین یان دوژمنایەتی دەزانن لەگەڵ بارودۆخی چیندا ناگونجێت بەڵکو لەگەڵ ئاواتەکانی ئەمریکادا دەگونجێت لە ڕووی دامەزراندنی واقیعێکی گرژییەوە کە خزمەتی بە بەرژەوەندییەکانی دەکات

لە ماوەی پێشوودا ئەمریکا بە گشتی لە ڕادیکاڵکردنی ڕژێمە کۆمۆنیستەکان کەڵکی وەرگرت، چونکە پەیوەندی نێوان ئەم ڕژێمانە و ڕژێمەکانی تر تا ئەو ڕادەیە بەڕێوەدەچوو کە وڵاتانی تر سیستەم و شێوازی ژیانی خۆیان لەگەڵ مۆدێلی کۆمۆنیستیدا بگونجێت

لە کاتێکدا کە پراگماتیزمی تایبەتمەندی فەرمانڕەوایی سیاسەتەکانی سیستەمی سەرمایەداری بوو لە ڕۆژئاوا، لەڕووی ئەوەشەوە هاوکارییەکانیان بە وڵاتانی دیکە نەبەستەوە بە ڕادەی سیستەمەکانیان کە لەگەڵ مۆدێلی ڕۆژئاوادا دەگونجێن، بەڵام بەو سوودەی کە دەیانتوانی دابینی بکەن، سیستەمی کۆمۆنیستەکان نەیانتوانی لەو جیاوازییە سیاسی و کولتوورییە تێبگەن کە بە شێوەیەکی سروشتی جێگیری دەکات جیاوازی لە ئاستی پێکهاتەی سیستەمی سیاسیدا هەیە بەبێ ئەوەی لە بەرامبەر هەر جۆرە هاوپەیمانی و هاوکارییەک یان هاوپەیمانییەکەدا بەربەستێک بێت.
لە شیکارییەکدا کە لەسەر بنەمای رێبازەکانی جەنگی سارد دامەزراوە، دەتوانرێت بڵێین کە ئەو یارمەتییەی کە لەلایەن ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە پێشکەش بە وڵاتانی ئاسیایی کراوە، هاوتەریب لەگەڵ دەستێوەردانی راستەوخۆی لە ڤێتنام و ئەندەنوسیا، ئامانج لێی دامەزراندنی فۆرمێکی سیاسی تایبەت نەبووە لەو وڵاتانەدا. وڵاتان، بەڵام ئامانجیان ڕێگریکردن بوو لە گۆڕینی سیستەمەکانیان بۆ کۆمۆنیزم.

لەو قۆناغەدا چین ئامانجی یەکەم نەبوو کە لە پرۆژەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ئاسیادا، چونکە بەپێی هەڵسەنگاندنی ئەمریکا، چین مەترسییەک نەبووە وەک یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو کە ئارەزووی هەناردەکردنی شۆڕشی کۆمۆنیستەکان دەکات بۆ وڵاتانی جیهان.

ئەگەر وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ڕووی لەوە کردووە کە لە دوای ساڵی 2011ەوە بە هەڕەشەیەکی نزیکی چینی دەزانێت لە ڕێگەی ئەوەی باراک ئۆباما لە ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی خۆیدا ڕایگەیاند لە ڕووی سەرنج خستنە سەر چین لە ڕێگەی هاوپەیمانی دیپلۆماسی و هەوڵدان بۆ دروستکردنی هاوپەیمانی دەوڵەتی چین تەنیا لەسیاسەتە دەرەکییەکانی خۆیدا گرنگی داوە بەوەی کە ئامانجەکانی گەشەپێدانی ئابووری و قوڵکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانی پێشکەوتوودا بەدیبهێنێت جگە لەبڕیارێک بۆ دوورکەوتنەوە لەپێکهێنانی ناکۆکییە نێودەوڵەتییەکان

بەڵام ئەو گۆڕانکارییەی کە سیاسەتەکانی ئەمریکا بە هاتنی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا بۆ ئیدارەی ئەمریکا ئاستی هەڕەشە و ڕووبەڕووبوونەوەیان بەرزکردەوە، چونکە چووە شەڕێکی بازرگانی ئاشکرا و پاکێجەکانی سزاکانی دژی دامەزراوە و کەسایەتییەکانی چین لە چینەکاندا چڕکردەوە جگە لە چڕکردنەوەی هەوڵەکانی ئیدارەی ئەمریکا لە چوارچێوەی پێکهێنانی هاوپەیمانی لەو ناوچەیەدا.

ئیدارەی سەرۆک جۆن بایدن لە ڕێگای ئیدارەی ترەمپ دوور نەکەوتەوە و ستراتیژییەتی ئاسایشی نیشتمانی ئەم دواییە ئیدیعای کرد کە چین تاکە رکابەرە کە سیستەمی نێودەوڵەتی لە قاڵب دەداتەوە، جگە لەوەی کە ئامانجی ئەوەیە، لەڕێگەی خۆڕاگرییەوە، بۆ زیادکردنی ئابوورییەکەی ، هێزی دیپلۆماسی و سەربازی و تەکنەلۆژی بۆ دەرچوون لە فەزای کێبڕکێ کە ڕێگەی پێدا ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای هەبێت.

بێگومان چین چاوەڕێی دەرکردنی ستراتیژییەکانی ئاسایشی نیشتمانی دۆناڵد ترەمپ و جۆن بایدن نەبوو تا دڵنیابن لە حەتمیەتی ڕێگای نەریتییەکەی لەسەر بنەمای تێکەڵاوبوونی ئابووری و کراوەیی و هەوڵدان بۆ دوورکەوتنەوە لە بەشداریکردن لە ململانێیەکی ڕاستەوخۆدا.
بەڵام جیاوازییەکەی ئەوەیە کە چین ڕەفتاری ئەمریکی لەڕووی گرنگیدان بە دروستکردنی تۆڕێک لە هاوپەیمانییە ئاسایشی و سەربازییەکانی وەک ئاووکوس و کواد کوپی نەکردووە، بەڵکو هاوتەریب لەگەڵ پێداگریکردن لەسەر بنەماکانی لەڕووی پشتگوێخستنی مافە سەروەرییەکانییەوە لە دەریای چین و گەڕانەوەی کۆتایی تایوان بۆ وڵاتی دایک، بۆ هەوڵدان بۆ چەسپاندنی پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، لەسەر بنەمای هەوڵدان بۆ قووڵکردنەوەی پەیوەندی ئابووری و قووڵکردنەوەی هاوکاری و هاوبەشی بۆ هەوڵدان بۆ دڵنیاکردنەوەی ئەم وڵاتانە لەڕووی پشتڕاستکردنەوەی مامەڵەکردن لەگەڵ مشتومڕاوی پرسەکان بە شێوەیەکی دۆستانە و کارکردن بۆ بەرزکردنەوەی هاوکارییەکانی نێوانیان.

لەم ڕوانگەیەوە چین کاریگەری لەسەر ئەو ئیدانە و دڵەڕاوکێیە نەبووە کە فلیپین لەبارەی جووڵەکانی لە دەریای باشووری چین بڵاوی کردبووەوە، بۆیە پێشوازی لە سەرۆکی فلیپینی کرد و ئامادەیی خۆی بۆ پێشکەشکردنی هاوکاری لە بوارەکانی ژێرخانی، کشتوکاڵ، وزە و هەندێکی تر. هەروەها درێغی نەکرد لە هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی لەگەڵ هیندستان و وڵاتانی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا. ئەو کۆبوونەوانە کە لە ساڵی ٢٠٢٠ەوە لە ١٧ کۆبوونەوە تێپەڕیون، ئاماژەن بۆ خواستی چینی بۆ دوورکەوتنەوە لە هەر ململانێیەک کە هەڕەشە لە سەقامگیری و گەشەکردنی چین بکات، هەروەها وازیان لە بژاردەی دانوستان لەگەڵ وڵاتانی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا نەهێناوە لەسەر یاساکانی جووڵە لە دەریای باشووری چین.

لەناو ئەم رەوتەدا، دەتوانرێت وەڵامی چین وەک ئەوەی بە ئیستفزازی ئەمریکی دەزانی بەهۆی بەهێزبوونی یارمەتییەکانی بۆ تایوان و سەردانی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا نانسی پێلۆسی بۆ دوورگەکە. دەکرێت پۆلێن بکرێت وەک هیچ شتێک کە ڕووی نەدا ببێتە هۆی هێرشی چینی بۆ سەر دوورگەکە

بەم پێیەش چین هەوڵدەدات پەیوەندییەکانی لەگەڵ دراوسێکانی بەهێز بکات و هەوڵبدات سەقامگیری پێویست بپارێزێت بۆ تەواوکردنی بنیاتنانەکانی ناوخۆیی و هەوڵدان بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی پاڵنەرەکانی ئەمریکا.

تا ئەو کاتەی پرۆژەی ئەمەریکا لەوە تێنەپەڕێت کە بە سنوورێکی عەقلانی دادەنرێت لە ڕووی پەیڕەونەکردنی پرۆژەکانی هاوپەیمانی سەربازی و دوژمنکار و ڕێککەوتننامەی بەرگریی هاوبەش کە بە ئاشکرا ئاراستەی چین کراوە سیاسەتی چینی پابەند دەبێت بە چوارچێوەکانی پڕۆژە نەرمەکەی خۆی، کە ئابووری و مۆدێلی بەها و ئایدیاکان تێکەڵ دەکات، دوور لە کەوتنە دامی پێکدادانی چەکداریی، کە ئەمریکا بە پێویستی دەزانێت چین لە ئامانجی مەبەستدار خۆی لا بدات، ئەویش گۆڕینی یاساکانی ڕیزبەندی جیهانییە.