فوريان پۆلیسى.. ئایا دەوڵەتەیل کەنداو زانستیان ک مەرگ " رژیم ئەمریکا" نزیکە؟

ئیشراق

نویسەر ستیڤن ئییە کوک، باس لەوە کرد، وڵاتەیل یەکگرتگ ئەمریکا و دووسەیلى لە ناوچەگە رەسینەسە لیژاییگ ک بەرژەوەندیەیلیان لەتى یەکەو نیەگرێد.

مامۆستایگ لە "ئینى ئینریکۆ ماتیە ئەرا خوەنین خوەرهەڵات ناوین و ئەفریقیا لە ئەنجومەن پەیوەندیەیل خارجیە لە باوەتیگ نەشرکریاێ لە "فورین پۆلیسى" ئشارەت وە ئەوە کردگە وەرپرسەیل لە واشنتۆن و پایتەختەیل تر ناوچەى خوەرهەڵات ناوین تویەنن دوبارە پەیوەندى دروس بکەن ک کویەن بویە لەبان بنەماى کۆمەڵە لە ئامانجەیل تازەیگ، وەلى شایەت ئەوانە نەگرێدەوە ک وڵاتەیل یەکگرتگ مەیل ئەرایان نەیرێد لە روێ وەڕوێ بوینەوەى چین و روسیا یا تیکڵایى ئیران لەناوچەگە لەڕێوى دەروازەى جێوەجیکردن سەقامگیرى لەتى.

باس لەوەیش کرد، لە کارەیل ئەڵڵاجەوێ ک لەى دویاخرە خریاسە روێ، ئەوەسە ک هاوبەشەیل وڵاتەیل یەکگرتگ لە خوەرهەڵات ناوین پشتگیرى نا کارایگ وە روسیا پیشکەش بکەن و پەیوەندییان وەل چین قویلەو بکەن، ک شایەت مستەڵح راستر ئەرا ئى رویداگەیلە نیاشانەیل نەخوەشى بوود ک رێ وە مەرگ رژیم ئەمریکى بیەێد ک دویاى جەنگ جیهانى دویەم دامەزریا وەل نەوین متمانە وەرانوەر رویداگەیل ئایندە.

وەرجە نزیکەى پەنجا ساڵ، وڵاتەیل یەکگرتگ تویەنست دەس بگرێدە بان مسر، ئەوەیش دەسکەفت گەورایگ بوى لە دبلۆماسیەت سەفەرى جەنگ سەرد ک لەڕێ دو هیز گەورا کەفتەوە لە گردەوکردن وەکیلەیل هەرێمى، لەو وەختیشە مسریەیل چینە ناو ئەو یانە ک سەر وە سعودیەیل و ئوردنیەیل و ئیسرائیل و دەوڵەتەیل بویچگ لە کەنداو فارس بوى ک گەردیە شوون پاسەوانى دویاى ئەوەگ بریتانیەیل دەس لە مەوقعەیلیان هەڵگرتن لە خوەرهەڵات کاناڵ سویس لەساڵ 1971.

دویاى ئەوەیش لە دەیەیل دویاتر، ئەمریکا زیاتر تیكەڵەو بوى و وەشیوەیگ راسەوخۆ لە خوەرهەڵات ناوین، دى ئەو دەوڵەتەیلە بوینە دڵ ئەو کۆمەڵەى دووس ئەمریکا ک یەیش کارئاسانى ئەرا واشنتۆن کرد ئامانجەیلى لە ناوچەگە جیوەجێ بوود، لەوانەیش پاسەوانیی فشارداین نەفت لە ناوچەگەوە، وەل ئەوەیشا یارمەتیدەر بوى لە زەمانەتکردن ئاسایش ئیسرائیل  و لە روێ وەڕوێ بوینەوەى تیرۆریستەیل و رێگرى لە بڵاوبوینەوەى چەک کیمیاوى و زنجیرەیگ تر لە سیاسەتەلى جوور تەماحکردن لە داگیرکردن عیراق.

گشت ئى کارەیلە لەیوا لە لایەنەیلیگ گردەوبوێ لەناوخود واشنتۆن کرد پرسیار ئەوە بکەن ک ئایا هاوبەشەیل ئەمریکا لە رۆژهەڵات ناوین لەڕاسى هیمان هاوبەشن، لە هەمان وەخت وەرپرسەیل لە پایتەختەیل خوەرهەڵات ناوین پرسیارەیل هاوبەش وەرانوەر وڵاتەیل یەکگرتگ خەنەڕوێ، یەیش بارودوخیگە وەقسەى ناونى مەردم لە ناو کۆمەڵگەى بڕیاردەر لە واشنتۆن خراوتر بوود لەبارەى وەجیهیشتن ناوچەگە یا دوبارە مەندنەوە لەتى.

وەهەر حاڵ تویەنێد لە ئحساس بیزارى گشت لایەنەیل بڕەسێدەوە، وەلێ گوزارش لە ناڕەحەتى و ئعلان ک  کۆمپانیایەیل وڵاتەیل یەکگرتگ جى دڵخوەشى نیین شیەو نیەکرێد ک ئى تەنافرە چوینە و چە بایەسە بکریەێد ئەرا خاسەوکردن بارودوخ ئیسە، ئەوە بایەسە ئەوانەگ ک ئغرا کریانە مناێ کەسایەتیەیل ئیسەى کاریگەر بکەن، وەلێ دیاردەى جیاوەبوین و ناکووکى ئەرا ماوەى وەختەیلیگە وەردەوامە و شایەت سەردەم سێ لە سەرۆکەیل ئەمریکا پڕەو بکەێد وە دریژایى ماوەى 13 ساڵ یا زیاتر.

یەیش ماناى ئەوەسە ئى پەیوەندیەیلە زادەى جیاوازیەیلە و رووژ وەڕووژ دەرکەفت و پەرە سەند، وەرجە هەفتا و هەفت ساڵ سەرۆک ئەوساى وڵاتەیل یەکگرتگ فرانکلین دى روزفیلت و شا عەبدولعەزیز ک ناسریا وە نازناو"ئبن سعود"، پەیوەندیەیل ئەمریکى سعودى دامەزرانن، ماوەى فرەیگ وەپى چى ک ئەنوەر سادات سەرۆک ئەوساى مسر ئاگادار وەزیر خارجیەى ئەمریکى هنرى کیسنجەر کرد وە ئەوەگ مسر تویەنێد وەربەسیگ وەرگریکەر بوود لەڕوێ یەکێتى سۆڤێت، وەلێ پەیوەندى واشنتۆن وە شانشین عەرەبى یەکگرتگ لە ماوەى ساڵەیل نەوەد سەدەى وەرین پەرە سەند لەوەختیگ ک وجوود ئەمریکى لە کەنداو شیوەیگ هەمیشەیى دیاردا، دویاى ئەوەیش ئى پەیوەندیەیلە پەرەتر سەند و متمانە وەرگرت وەبوونەى جەنگ لەبان تیرۆر ، وەلێ ئەمریکیەیل ئمڕوو هەوڵ دەن مەعیشەت وەل ستەم لایەن ئەمنى بکەن لەبن سیاسەت خارجیەى خوەیان لەڕێ دو دەیەى گوزەیشت و خوازیارن ئاڵشتکارى بکەن.